تفاوت و وظایف دادستان، دادرس، بازپرس، دادیار

آشنایی با سلسه مراتب مقامات دادسرا

واضح است که نهادهای قضایی و دادگستری، بیشترین وظیفه را در حفظ و برقراری نظم و امنیت جامعه دارند. به همین خاطر وجود سلسله مراتب مقامات، در آنها الزامی است.

دادسرا نیز، به عنوان یکی اساسی ترین نهادهای قضایی، دارای تشکیلات و مقامات خاص خود است و هر سمت، شرح وظایف از پیش تعریف شده ای وجود دارد.

به دلیل اهمیت این موضوع، در مقاله پیش رو، قصد داریم تا با معرفی سلسله مراتب مقامات قضایی در دادسرا، به حوزه وظایف هر یک از مقامات آن یعنی: دادستان، معاون وی، بازپرس و دادیار بپردازیم.

مقامات دادسرا از چه افرادی تشکیل شده است؟

مقام اول دادسرا به دادستان اختصاص دارد که در واقع، رئیس دادسرا می باشد و مسئولیت کلیه مجموعه، تحت فرمان این شخص است. همچنین نظارت بر عملکرد معاونین و بازپرس و دادیار بر عهده وی است.

دیگر مقامات ارشد دادسرا نیز به ترتیب جایگاه در لیست زیر آورده شده است:

• دادستان
• معاونین دادستان
• بازپرس
• دادیار

سلسه مراتب مقامات قضایی در دادسرا به چه صورت است؟

همانطور که اشاره شد، دادسراها یکی از مهم ترین نهادهای قضایی به شمار می آیند که دارای شرح وظایف مشخصی هستند. از جمله این وظایف می توان به: کشف جرم، تعقیب و پیگیری متهم، انجام تحقیقات اولیه و اجرای احکام کیفری اشاره کرد.

به همین ترتیب با اعلام جرم به وسیله ضابطین یا شکایت شاکی، دادسرا، پیگیری پرونده را بر عهده می گیرد.

هریک از مقامات دادسرا، نسبت به سلسله مراتبی که برای آن تعریف شده است، دارای شرح وظایف خاصی است. در این سرفصل از مقاله قصد داریم تا به طور اجمالی به ارائه تعریف روشنی از هر یک از این سمت ها بپردازیم.

• دادستان: این سمت مقام ارشد در سلسله مراتب مقامات قضایی در دادسرا می باشد و مسئولیت ریاست دادسرا را بر عهده دارد.
• معاون دادستان: دومین جایگاه پس از دادستان، معاون دادستان می‌باشد که در نبود این شخص، مسئولیت های وی را بر عهده می‌گیرد.
• بازپرس: در سلسله مراتب مقامات قضایی دادسرا، سومین مقام قضایی به بازپرس اختصاص دارد. این شخص وظیفه تحقیقات اولیه جرم، جمع‌ آوری دلایل و بررسی آنها و در نهایت، صدور حکم نهایی را بر عهده دارد.
• دادیار: پایین ترین جایگاه، در سلسله مراتب مقامات قضایی دادسرا، به دادیار مربوط می شود. به طوریکه کلیه مسئولیت های این شخص، به اجازه و تایید دادستان، وابسته است.

مطالعه پیشنهادی : آشنایی با مفاهیم و اصطلاحات حقوقی

معرفی مقام دادستان در سلسه مراتب مقامات قضایی دادسرا

به طورکلی دادستان یا مدعی العموم، ریاست دادسرا را بر عهده دارد. این شخص در بالاترین جایگاه سلسله مراتب مقامات قضایی دادسرا قرار گرفته است، که به آن مقام تعقیب نیز گفته می شود.

مطابق با قانون آیین دادرسی کیفری، حوزه وظایف و مسئولیت دادستان از پیش تعریف شده است که در ادامه مقاله به آن خواهیم پرداخت.

• ریاست بر دادسرا:
  اساسی ترین وظیفه دادستان ریاست بر دادسراست. بنابراین آغاز تعقیب جرم به هر طریقی همچون: شکایت شاکی یا مدعی خصوصی، گزارش ضابطین قضایی، انجام جرم مشهود در مقابل دادستان یا بازپرس و اعتراف متهم، با اطلاع این مقام صورت می گیرد.
• صدور کیفر خواست:
  تحقیقات مقدماتی توسط بازپرس و به دستور دادستان، آغاز می گردد. پس از این مرحله چنانچه، دلایل کافی مبنی بر اثبات جرم متهم حاصل شود، قرار جلب صادر شده و پس از آن، پرونده را به منظور صدور کیفر خواست، برای دادستان، ارسال می کنند.

معرفی مقام معاون دادستان در سلسه مراتب مقامات قضایی در دادسرا

معاون دادستان دارای دومین جایگاه، در سلسله مراتب مقامات قضایی دادسرا است. این شخص، جانشین دادستان در زمان غیبت اوست. بنابراین می توان گفت، این سمت برای کمک به دادستان در نظر گرفته شده است. علاوه برآن در نبود وی، به جای این شخص، اداره تمام یا بخشی از امور دادسرا را بر عهده می گیرد.

به همین ترتیب در مواقعی که شخص دادستان حضور داشته باشد، معاون دادستان، در محدوده ای که توسط دادستان تعیین شده است اجازه، اعمال اراده خواهد داشت.

بازپرس در سلسه مراتب مقامات قضایی در دادسرا دارای چه جایگاهی است؟

براساس قانون آیین دادرسی کیفری، سومین مقام قضایی، در سلسله مراتب مقامات قضایی در دادسرا به بازپرس تعلق دارد. مهمترین وظیفه این شخص، کشف جرم می باشد و در واقع مسئولیت اصلی انجام تحقیقات مقدماتی بر عهده اوست.

علاوه براین مواردی دیگر همچون: یافتن متهم، بازجویی از وی، جمع آوری کردن ادله و مدارک جرم، در حوزه وظایف بازپرس قرار دارد.

در نظر داشته باشید، مقام بازپرس، نسبت به مقامات دیگر دادسرا کمی متفاوت است. به این دلیل که اگرچه بازپرس، تحقیقات خود را، با اجازه دادستان آغاز می کند، اما در همه مسائل مربوط به انجام تحقیقات، ملزم به پیروی از نظر دادستان نیست.

لذا ممکن است در مواردی بین بازپرس و دادستان، اختلاف نظر وجود داشته باشد، که دادگاه کیفری، مسئول رسیدگی به مسائلی از این دست می باشد.

حوزه وظایف بازپرس شامل چه مواردی است؟

اگر شما نیز به منظور انجام شکایتی به دادسرا مراجعه کرده باشید، قطعاً با مقاماتی همچون بازپرس یا دادیار برخورد داشته اید. اصطلاح بازپرس همواره با واژگانی همچون، پرسش و تحقیق همراه بوده است.

به همین ترتیب برخلاف دادگاه ها که مسئول رسیدگی کننده به شکایات شخص قاضی است، این اقدام در دادسراها به کمک بازپرس، دادستان یا دادیار انجام می گیرد. به طور کلی دادسرا وظایف مختلفی بر عهده دارد، اما اساسی ترین وظیفه آن انجام تحقیقات اولیه شکایات و اتهامات مطرح شده است. لذا بازپرس و دادیار هر دو در دادسرا حضور داشته و مسئولیت انجام این وظیفه را بر عهده دارند.

بنابراین بازپرس یا قاضی تحقیق شخصی است که مسئولیت اصلی وظایفی همچون: احضار متهم، تحقیق از شاهدان، بررسی محل جرم، تحقیقات محلی و در نهایت صدور قرارهای تامین کیفری را برعهده دارد.

پس از این مرحله بازپرس، نظر خود را در به شکل قرارهای گوناگونی همچون: قرار جلب دادرسی، قرار منع تعقیب، قرار موقوفی تعقیب و … صادر خواهد کرد. سپس نسبت به نوع قرار صادر شده، رسیدگی به پرونده در دادسرا خاتمه می یابد و یا اینکه پرونده به منظور رسیدگی ثانویه و اثبات یا عدم اثبات جرم، به دادگاه کیفری ارجاع داده می شود.

دادیار کیست؟

پایین ترین مقام در سلسله مراتب مقامات قضایی در دادسرا، به دادیار تعلق دارد. به طوریکه محدوده استقلال عمل این شخص، به اجازه و نظر دادستان وابسته است. لذا دادیار، شخصی است که حوزه عملکرد وی، تنها به کسب اجازه دادستان وابسته است. بنابراین، کلیه اقدامات دادیار، تحت کنترل و نظارت دادستان می باشد و برای هر تصمیمی که می گیرد، به تایید و موافقت دادستان نیاز دارد.

حوزه وظایف دادیار شامل چه مواردی می‌شود؟

به طور معمول دادیارها قضات تازه کاری هستند که با نظارت دادستان مسئولیت رسیدگی به پرونده ها را بر عهده دارند. بنابراین می توان گفت دادیار نیز همچون بازپرس وظایفی در حوزه انجام تحقیقات مقدماتی متهم را برعهده دارد.

دادیارها دارای انواع مختلفی دارند و نسبت به همین موضوع دارای وظایف مختص به خود می باشند.

• نماینده دادستان در اجرای حکم کیفری که در دادگاه صادر شده است دادیار اجرای حکم، می باشد.
• دادیار ناظر زندان نیز به تحت نظارت دادستان به امور مربوط به زندان و زندانیان همچون: مرخصی زندانی و کنترل شرایط عفو زندانی را برعهده دارد.
• دادیار اظهارنظر، پیرامون قرارهای صادره از جانب بازپرس حق اظهارنظر داشته و علاوه بر آن جهت اتخاذ تصمیم نهایی به دادستان کمک می کند.
• دادیار نماینده دادستان در دادگاه نیز به نمایندگی از این شخص در دادگاه حاضر شده و پیرامون مواردی همچون کیفرخواست صادره از جانب دادستان و اینکه جرمی صورت گرفته شده یا خیر توضیح می دهد.

بنابراین می توان گفت دادیارها در قسمت های گوناگونی فعالیت کرده و در واقع به دلیل حجم بالای وظایف دادستان، وظیفه انجام قسمتی از وظایف دادستان را بر عهده دارند.

اما در نهایت انجام این وظایف تحت کنترل و نظارت دادستان است و اگر اختلاف نظری بین این دو مقام به وجود آید، تصمیم نهایی با دادستان است. لذا مرجع و شخص دیگری مسئول رسیدگی به این اختلاف نیست.

بازپرس و دادیار چه تفاوت هایی در حوزه انجام وظایف دارند؟

با وجود اینکه دادیارها در مورد اتهامات وارد شده در دادسرا تحقیقات اولیه را انجام می دهند و همچون بازپرس تصمیم و نظر خود را به شکل قرار صادر می نمایند، اما اگر دادستان با نظر آنها مخالفت کند، ملزم به تبعیت از آن خواهند بود.

این در حالی است که در صورت وجود اختلاف بین دادستان و بازپرس، دادگاه به عنوان مرجع حل اختلاف تصمیم گیری می کند.

علاوه براین، تفاوت دیگر بازپرس و دادیار در این مورد است که در دسته ای از جرایم دارای اهمیت، که صلاحیت بعدی رسیدگی بعد از دادسرا را بر عهده دادگاه کیفری استان است، بازپرس تنها مسئول تحقیقات مقدماتی است.

مواردی همچون جرایمی که مجازات آن ها به قصاص نفس، اعدام، حبس ابد و … مربوط می شود. اما دادیاران در انجام تحقیقات مقدماتی جرایمی از این دست صلاحیتی ندارند.

دادرس کیست؟

با استناد به ماده 3 قانون آیین دادرسی مدنی می‌توان گفت، مفهوم دادرس با قاضی، به یک معناست. بنابراین دادرس به شخصی گفته می‌شود که به دعاوی طرح شده و پرونده های ارجاعی، رسیدگی کرده؛ رای خود را صادر نموده و به همین ترتیب، به دعوای کیفری یا حقوقی صورت گرفته، خاتمه می‌دهد.

به معنای دیگر دادرس، وظیفه ای متفاوت با قاضی و رئیس شعبه دارد. به طوریکه دادرس، شخصی از نظر مقام و مرتبه یک درجه پایین تر از قاضی است و فقط، در صورت نبود این شخص و یا وجود دستور قانونی، برای رسیدگی به پرونده و صدور حکم اقدام می نماید.

نتیجه گیری

همانطور که اشاره شد در هر سازمان و نهاد، وجود سلسله مراتب در رسیدگی به امور و اتخاذ تصمیم درست و همچنین حفظ نظم و انسجام مجموعه الزامی است. به طوریکه وجود مقام بالاتر، در مواقع اختلاف نظر و نداشتن توافق در اتخاذ تصمیم درست، ضروری می باشد.

مقامات قضایی دادسرا، نیز دارای سلسله مراتب مختص به خود می باشد. به طوریکه، دادستان، به عنوان مقام ارشد و نماینده جامعه به عنوان رئیس دادسرا شناخته می شود. پس از دادستان، معاون وی قرار گرفته است که در صورت غیبت این شخص، جانشین او خواهد بود.

همچنین بازپرس، به عنوان سومین مقام قضایی دادسرا مسئولیت تحقیقات مقدماتی را برعهده دارد. پس از این مقام دادیار، پایین ترین مقام قضایی، در سلسله مراتب مقامات دادسرا را دارا می باشد و در انجام کلیه وظایف، به اجازه دادستان وابسته است.

گروه وکلای عدل ایرانیان نیز آماده است تا به کلیه سوالات شما پیرامون سلسه مراتب مقامات قضایی و تفاوت حوزه وظایف دادستان معاون دادستان بازپرس و دادیار پاسخ داده و اطلاعات جامعی را پیرامون این موضوع در اختیار شما قرار دهد.

گروه وکلای عدل ایرانیان با سابقه درخشان و پرونده های موفق طی سال های اخیر آماده بررسی پرونده های قضایی و مشاوره های تخصصی در حوزه های مختلف است. شما می‌توانید به کمک وکیل پایه یک دادگستری مجموعه ما از استیفای کامل حقوق قانونی خود اطمینان خاطر داشته باشید.