آشنایی با انواع دعاوی چک و اسناد مالی
امروزه به دلیل رواج اعمال تجاری و افزایش مبادلات در بازارهای سرمایه، دعاوی چک و اسناد مالی بیشترین تعداد پروندهها را در دادگاهها به خود اختصاص داده اند.
به طور کلی اسناد مالی نوعی وسیله پرداخت محسوب می شوند که موجب تسریع انجام معاملات غیر نقدی می شوند. در واقع این اسناد، پرداخت مبلغی، به دارنده سند را ضمانت کرده و بوسیله فعالان اقتصادی در معاملات روزمره مورد استفاده قرار می گیرند.
به دلیل اهمیت آشنایی با انواع دعاوی چک و اسناد مالی، در مقاله پیش رو قصد داریم تا ضمن ارائه تعریف روشنی از این اسناد، به کلیه سوالات شما در اینباره پاسخ دهیم.
انواع اسناد مالی
در یک دسته بندی کلی اسناد مالی در حقوق، به دو مفهوم کاربردی اشاره دارد:
- اسناد مالی در معنای عام به کلیه اسنادی گفته میشود که در بین تاجران و به منظور انجام معاملات تجاری مورد استفاده قرار میگیرند. این اسناد بجز مواردی همچون: برات، سفته و چک، به موارد دیگری نظیر: اوراق سهام، اوراق بهادار، اوراق قرضه، بارنامههای حمل و نقل، اسناد در وجه حامل، قبض انبار و مواردی از این دست مربوط می شوند.
- اسناد تجاری در معنای خاص نیز به سفته، برات و چک اشاره دارد.
چک چیست؟
چک سندی است که براساس آن صادر کننده حق دارد، تا از حساب موجود در بانک پولی را برداشت نموده و یا به دارایی موجود در بانک بیفزاید.
مطابق با قانون دعاوی چک صدور چک، محال علیه چک حتما می بایست بانک باشد. لذا چک هایی که بوسیله موسسات مالی و اعتباری یا صندوقهای قرض الحسنه صادر شوند، از نظر قانون تجارت چک محسوب نمی شوند و تنها نوعی حواله به شمار می آیند.
انواع چک کدام است؟
- چک عادی
چک عادی، یکی از انواع چک بانکی به شمار می آید که مطابق با ماده 310 قانون تجارت، ابزاری برای انتقال کل یا بعض وجوه نقد صاحب دسته چک، محسوب می شود. این چک، دارای اصول و قوانین صدور و نحوه نوشتار خاص خود می باشد. لذا بدون در نظر داشتن این قواعد و تشریفات، اعتباری نخواهد داشت. - چک تایید شده
یکی دیگر از انواع چک های بانکی، چک تائید شده می باشد که بوسیله شخص، صادر شده و توسط بانک مورد تایید قرار می گیرد که در حساب صادر کننده آن، به مقدار مبلغ مندرج در برگه چک، وجه نقد و قابل وصول، موجود می باشد یا خیر؟ - چک تضمین شده
در این نوع نیز پرداخت وجه چک، بوسیله بانک صادر کننده چک، تضمین خواهد شد. - چک رمزدار (بین بانکی)
این چک نیز به درخواست مشتری صادر شده و حواله ای است که بر اساس آن، پول، بین بانک ها و در حساب مشتری، جا به جا می شود. - چک مسافرتی
این چک که با عنوان تراول چک نیز شناخته می شود توسط بانک، صادر و مبلغ آن نیز بر روی چک، آورده شده است.
ارکان چک در دعاوی چک شامل چه مواردی است؟
جهت صدور هر ورق از چک، می بایست ارکان زیر برقرار باشد که عبارتند از:
- صادر کننده چک: صادر کننده چک همان صاحب حساب است که ورق چک را تکمیل و امضا می نماید .
- دارنده چک: شخصی است که چک برای وی صادر شده است. چک می تواند در وجه شخص خاصی صادر شود. علاوه براین شخصی که چک با پشت نویسی یا وراثت، به او رسیده باشد نیز می تواند دارنده چک محسوب شود .
سفته چیست و در چه مواردی استفاده می شود؟
به طور کلی سفته، نوعی سند تجاری به شمار می آید که در معاملات تجاری، بسیار مورد استفاده قرار می گیرد. به همین خاطر، می بایست همچون کلیه اسناد مالی، ویژگی های یک سند تجاری را دارا باشد.
سفته، نوعی سند تعهد آور به شمار می آید و صادر کننده آن می بایست نسبت به پرداخت وجه ثبت شده در سفته متعهد شود. سفته، در شرایطی قابل استفاده می باشد، که تجار، در جا به جایی پول، احساس خطر کرده و متضرر شوند.
به همین ترتیب سفته، به سندی گفته می شود که صادر کننده آن، تعهد می دهد، مبلغ آورده شده در آن را در تاریخ مشخصی یا به صورت عندالمطالبه پرداخت نماید. روش صدور سفته، به شیوه ای است که می بایست در آن مواردی همچون نام گیرنده، مبلغ، تاریخ صدور و پرداخت، آورده شود.
دعاوی چک و اسناد مالی شامل چه مواردی می شود؟
در مورد دعاوی چک و اسناد مالی، اگر شخصی از دیگری سفته داشته باشد و صادر کننده آن، از تعهدات خود نسبت به پرداخت در زمان مقرر خودداری کند، دارنده سفته حق دارد تا طلب اقامه دعوا نماید.
با این وجود، این دعوا حالت کیفری نداشته و در صورتیکه دارنده سفته بتواند مالی از صادر کننده به دادگاه معرفی نماید، مجاز می باشد تا تقاضای تامین خواسته نموده و مال را توقیف کند.
درمورد دعاوی مربوط به چک نیز، این دعاوی و اختلافات می تواند به دلایلی همچون: مسدود شدن حساب صادر کننده، کمبود یا کسری موجودی، گم شدن چک و یا مواردی همچون: دست کاری، خط خوردگی، عدم تطبیق امضا و مواردی از این دست باشد.
به همین ترتیب در صورت کافی نبودن موجودی در حساب بانکی، بانک گواهینامه ای را که به مشخصات دارنده حساب و مشخصات چک مربوط می شود را به مراجعه کننده ارائه نموده که به آن گواهی عدم پرداخت گفته می شود. توجه داشته باشید این گواهی یکی از اسناد مورد نیاز جهت اقامه دعوای حقوقی علیه صادر کننده به شمار می آید.
چک برگشتی چیست؟
در صورتیکه دارنده چک در زمان مقرر جهت وصول چک به بانک مراجعه نماید، اما در حساب صادرکننده چک به مقدار کافی موجودی نباشد و یا اینکه حساب وی مسدود شده باشد، چک از صرف بانک برگشت خورده و دارنده آن می بایست جهت وصول آن نسبت به انجام مراحل قانونی اقدام نماید.
توجه داشته باشید، اگر دارنده چک از انجام این اقدامات قانونی خودداری کرده و چک برگشتی را برای مدت طولانی رها کند و مجددا اقدام نماید، تلاش وی نتیجه بخش نخواهد بود.
دعاوی قانونی در مورد چک برگشتی به چه صورت است؟
به طور کلی از نظر قانونی صدور چک بلا محل از جانب شخص جرم محسوب می شود. با وجود اینکه مسائل مختلفی برای اثبات جرم مطرح است، اما اصل جرم بودن باعث می شود که شکایت از چک برگشتی همچون دعاوی دیگر از دو نوع کیفری و حقوقی تشکیل شود.
معمولا می توان برای چک برگشتی شکایت کیفری تنظیم کرد که براساس آن علاوه بر الزام به پرداخت مبلغ چک، برای صادر کننده مجازات دیگری نیز تعیین شود. بجز اینکه در اصطلاح مواردی که چک را حقوقی می کنند رخ داده باشد.
در این صورت تنها می توان برای وصول مبلغ اقدام قانونی کرد و مجازاتی برای صادرکننده چک به همراه ندارد.
چه عواملی باعث حقوقی شدن چک می شود؟
موارد بسیاری هستند که باعث حقوقی شده چک برگشتی در دعاوی چک خواهند شد. رایج ترین این موارد در لیست زیر آورده شده است:
- در صورتیکه چک سفید امضاء باشد و صادرکننده آن بتواند در دادگاه اثبات نماید که آن چک سفید امضاء بوده است.
- در صورتیکه چک صادر شده دارای وعده باشد. به این معنا که تاریخ وصول چک به روز نباشد و برای تاریخ مقرری تنظیم شده باشد.
- چنانچه چک در زمان صادر شدن بدون تاریخ باشد و پس از آن دارنده چک در هنگام مراجعه به بانک تاریخ را اضافه کرده باشد. در این شرایط امکان شکایت کیفری از صادرکننده وجود ندارد.
- اگر شرط خاصی در چک صادر شده آورده شده باشد. اثبات این شرط می تواند بوسیله نوشتن پشت چک، قولنامه، یا استشهاد ایجاد شود و در صورت اثبات در دادگاه این چک حالت حقوقی پیدا کرده و امکان شکایت کیفری آن از بین می رود.
- یکی دیگر از موارد رایج حقوقی شدن چک ها، چک های در وجه تضمین اند. به طور معمول چک جهت انتقال پول صادر خواهد شد اما چک هایی که در وجه ضمانتند به منظور تضمین انجام کار گرو گذاشته می شوند.
توجه داشته باشید، ضمانتی بودن یک چک، امکان حقوقی آن را باطل نمی کند و همچنان امکان وصول وجه آن امکان پذیر است. - اگر چک جهت پرداخت بهره ربا باشد و صادرکننده آن بتواند این موضوع را در دادگاه اثبات نماید، چک حالت حقوقی پیدا کرده و امکان شکایت کیفری از آن وجود ندارد.
طرح دعوا برای چک برگشتی به چه صورت است؟
در مرحله نخست می بایست به این موضوع توجه داشته باشید که جهت دعوی شکایت از چک برگشتی شکایت تان از نوع کیفری است و یا حقوقی؟ پس از آن می بایست دادخواستی را تنظیم کرده و به دادسرا تحویل دهید.
در دعاوی چک هزینه دادرسی مطابق با مبلغ چک تعیین می شود و به طور معمول بعد از یک جلسه دادرسی پس از یک هفته حکم صادر خواهد شد. در نظر داشته باشید، طرفین دعوا تا دو هفته مجاز می باشند تا جهت اعتراض و درخواست تجدید نظر اقدام نمایند.
در صورتیکه شکایت حقوقی باشد، اگر صادرکننده چک بتواند، می بایست مبلغ را تا زمان مقرر پرداخت نماید. در غیر این صورت اموال وی توقیف شده و مبلغ پرداخت خواهد شد.
چنانچه شکایت از نوع کیفری باشد، در صورت اثبات علاوه بر پرداخت مبلغ به همان روش فوق، مطابق با مبلغ چک متهم به مجازات کیفری نیز محکوم خواهد شد.
در دعاوی چک و اسناد مالی ممنوعیت صدور و پشت نویسی چک در وجه حامل به چه صورت است؟
به منظور پیشگیری از جعل و حفظ اعتبار چک، صدور چک در وجه حامل ممنوع شد و ظهر نویسی چک به روش سنتی که بوسیله امضای پشت چک صورت می گرفت، به ثبت نام در سامانه صیاد، تغییر یافت.
اقدامات دارنده چک در صورت عدم قابلیت وصول چک
- تقاضای صدور گواهی عدم پرداخت نسبت به کل مبلغ چک در دعاوی چک:
اگر مبلغ چک بنابه دلایلی همچون: دستور عدم پرداخت چک به بانک، کسری موجودی و یا تنظیم چک به شکلی که امکان وصول نداشته باشد ( مطابق نبودن امضاء، خط خوردگی و یا اختلاف در مندرجات و … )، پرداخت نشود، بانک وظیفه دارد، نسبت به تقاضای دارنده چک، به محض غیر قابل پرداخت بودن، آن را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی ثبت کرده و با دریافت کد رهگیری و ثبت آن در گواهینامه مربوطه، دلیل پرداخت نشدن چک را به صراحت ذکر کرده و پس از مهر و امضا به متقاضی ارائه نماید.
توجه داشته باشید، به گواهی نامه ای که فاقد کد رهگیری و مهر شخص حقوقی در مراجع قضائی و ثبتی باشد در دعاوی چک رسیدگی نخواهد شد. همچنین در این گواهی می بایست براساس مطابقت یا عدم مطابقت امضاء صادر کننده با نمونه امضای موجود در بانک، از جانب بانک گواهی شود. - دریافت وجه موجود در حساب در صورت کسری موجودی
چک مزبور نسبت به مبلغی که پرداخت نشده، بیمحل به شمار می آید و گواهینامه بانک در این مورد برای دارنده چک، جانشین اصل چک خواهد شد.
دارنده چک بعد از دریافت گواهی عدم پرداخت چک می بایست چه اقداماتی انجام دهد؟
دارنده چک طبق قاعده دعاوی چک می تواند به وسیله یکی از روش های زیر پس از دریافت گواهی عدم پرداخت چک در جهت وصول آن اقدام نماید:
الف) طرح شکایت کیفری:
دارنده چک مجاز می باشد تا علیه صادر کننده چک شکایت کیفری خود را تنظیم نماید. توجه داشته باشید امکان اقامه دعوی کیفری علیه ضامنین یا ظهر نویسان وجود ندارد.
برای دعاوی مربوط به چک و اسناد مالی، دارنده چک تا 6 ماه پس از تاریخ صدور آن مهلت دارد تا جهت دریافت پول به بانک مراجعه نموده و در صورتیکه چک قابل پرداخت نباشد، گواهی عدم پرداخت چک را دریافت نماید. این شخص همچنین می تواند تا 6 ماه پس از دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک، برای شکایت به دادسرا مراجعه نماید.
ب) اقدام بوسیله دوایر اجرای ثبت:
به طور کلی چکهای صادر شده در عهده بانکها نوعی سند لازم الاجرا در دعاوی چک محسوب میشوند. بنابراین دارنده چک مجاز می باشد در صورت عدم پرداخت، بوسیله دوایر اجرای ثبت درخواست صدور اجرائیه علیه صادر کننده و صاحب حساب را تقاضا نماید.
صدور اجرائیه چک تنها علیه صادر کننده، امکان پذیر است. لذا به منظور صدور اجرائیه، دارنده چک می بایست عین چک و گواهی عدم پرداخت آن را به اجرای ثبت اسناد محل ارائه نمود.
همچنین اجرای ثبت در مواردی دستور اجرا را صادر خواهد نمود که براساس امضای چک با نمونه امضای صادرکننده در بانک، بوسیله بانک گواهی شده باشد. بعد از دریافت کپی مصدق مدارک ذکر شده را به انضمام تقاضا نامه ی صدور اجرائیه چک و پرداخت هزینه مربوطه دریافت و بعد از صدور آن، مسئول ابلاغ اجرائیه را به بدهکار ابلاغ می نماید.
در صورتیکه در زمان مقرر بدهکار اقدامی در جهت پرداخت وجه ننماید، تقاضا کننده اجرائیه جهت وصول طلب خود، مطابق با قانون با ارائه درخواست و معرفی اموال بدهکار، از رئیس دایره اجرای ثبت تقاضای توقیف اموال بدهکار را خواستار می شود.
ج) مراجعه به محاکم قضائی حقوقی صالح و درخواست صدور اجرائیه:
به طور کلی در دعاوی چک، دعوای وصول وجه چک تا بیست میلیون ریال در صلاحیت شوراهای حل اختلاف و مبالغ بیشتر از آن به محاکم دادگستری مربوط می شود. مراحل ثبت و ارسال دادخواست به هر دو مرجع بوسیله دفاتر خدمات الکترونیک قضائی انجام می شود.
در نظر داشته باشید، هزینه دادرسی به محض اقامه دعاوی مربوط به چک جهت تشکیل دادگاه بدوی از فرد ۳.۵ درصد مبلغ چک را به خود اختصاص خواهد داد.
به همین ترتیب طبق دعاوی چک دارنده چک مجاز می باشد تا با ارائه گواهی نامه عدم پرداخت چک، از دادگاه صالح نسبت به کسری مبلغ چک و حقالوکاله وکیل، براساس تعرفه قانونی را تقاضا نماید. دادگاه نیز وظیفه دارد در صورت برقراری شرایط زیر علیه صاحب حساب، صادرکننده یا هر دو اجرائیه خود را صادر نماید:
- در متن چک، وصول وجه به تحقق شرطی وابسته نباشد.
- مواردی همچون تضمین یا تعهد در متن چک آورده نشده باشد.
- گواهینامه عدم پرداخت چک بنابه دلایلی همچون دستور عدم پرداخت صادر نشده باشد.
بنابراین صادرکننده چک وظیفه دارد طی مدت ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اجرائیه، بدهی خود را پرداخت نموده و یا با موافقت دارنده چک، ترتیبی جهت پرداخت آن صورت دهد و یا مالی را معرفی نماید که اجرای حکم را امکان پذیر نماید؛
در غیر اینصورت دادگستری، اجرائیه را به مورد اجرا گذاشته و برای استیفای مبلغ چک اقدام می نماید.
نتیجه گیری
همانطور که در مقاله دعاوی چک به تفصیل توضیح داده شد، اسناد مالی همچون چک، سفته و برات، از زمان های گذشته وجود داشته و به نوعی به منظور انواع معاملات تجاری و غیر تجاری مورد استفاده قرار می گیرند.
معمولا، اسناد تجاری به عنوان جایگزین پول نقد، در معاملات مورد استفاده قرار می گیرند و یا به عنوان ضمانتی جهت پرداخت، به حساب می آیند. بنابراین قوانین و مقررات مربوط به هریک از اسناد مالی، همچون چک، سفته و برات، در قانون تجارت، آورده شده است و برخی از این موارد، همچون چک، قواعد و تشریفات مخصوص به خود را دارا می باشند. با این وجود در موارد بسیاری نادیده گرفتن این قوانین باعث به وجود آمدن انواع دعاوی چک و اسناد مالی خواهد شد که پیگیری آن مستلزم داشتن اطلاعات حقوقی و یا دریافت مشاوره از یک وکیل متخصص در این حوزه می باشد.
گروه وکلای عدل ایرانیان آماده است تا به کلیه سوالات شما پیرامون انواع دعاوی چک و اسناد مالی پاسخ داده و تا احقاق کامل حقوق شما را همراهی نماید.
گروه وکلای عدل ایرانیان با سابقه درخشان13 و پرونده های موفق طی سال های اخیر آماده بررسی پرونده های قضایی و مشاوره های تخصصی در حوزه های مختلف است. شما میتوانید به کمک وکیل پایه یک دادگستری مجموعه ما از استیفای کامل حقوق قانونی خود در زمینه دعاوی چک اطمینان خاطر داشته باشید.
مطالعه بیشتر:
برای مشاوره رایگان تلفنی کلیک کنید : 47783-021