ازدواج و تشکیل خانواده، از سنت‌های کهن و اولین قدم بشریت برای ادامه نسل و تحکیم آن است. نیاز به این امر، از زمان انسان‌های نخستین وجود داشته و هر چه به دوران تمدن انسان نزدیک‌تر شده‌ایم، ازدواج شکل و فرم رسمی‌تری به خود گرفته است. در ادامه، با حضور ادیان مختلف نیز، قوانین و مقررات و البته آداب و رسوم‌های آن دستخوش تغییر و اصلاح شده‌اند.
از طرفی، همه ازدواج‌ها دوام نمی‌آورند. به ویژه در عصر مدرن که عوامل مختلفی در منجر شدن ازدواج به طلاق، تاثیرگذار هستند، مقوله ازدواج را دچار چالش کرده‌اند و همچنان که عشق آسان نمود اول، اما در ادامه مشکلات به وجود می‌آیند! به هر حال، چاره‌ای نیست و در خیلی موارد، طلاق گزینه معقول و منطقی‌تری محسوب خواهد شد.
به طور حتم، با عناوین و مواردی مانند حق طلاق، مهریه و حتی اجرت المثل، آشنا هستید. اما مورد آخر، گزینه‌ای است که کمتر به آن پرداخته شده و قصد داریم درخصوص آن، توضیحاتی ارائه کنیم. تعلق گرفتن اجرت المثل یک موضوع و تعلق نگرفتن آن موردی دیگر است. به همین دلیل، تصمیم بر آن است تا بررسی شود که اجرت المثل چه زمانی تعلق نمی‌گیرد؟
تعریف اجرت المثل
در ابتدا، ارائه تعریفی از اجرت المثل و بررسی آن از جنبه‌های مختلف، فلسفه آن را مشخص و واضح خواهد کرد. همان طور که در مقدمه عنوان شد، ادیان مختلف قوانین ویژه‌ای در خصوص ازدواج دارند. در دین اسلام و شرع مربوط به آن که دین رسمی کشور ایران محسوب می‌شود، این طور آمده که در نظام و حقوق خانواده، زن از حقوق مخصوص به خود بهره می‌برد که همسر وی یا همان شوهرش موظف است تا ضمن رعایت آن‌ها، این موارد را برای زن خویش، تامین و فراهم کند؛ حال این حقوق مادی باشد و یا معنوی.
اما درخصوص حقوق مادی، مواردی مانند مهریه، نفقه و اجرت المثل، بیشتر از هر گزینه دیگری مهم و تاثیرگذار محسوب می‌شوند. اجرت المثل که به آن اجرت المثل ایام زوجیت نیز می‌گویند، در برابر کارهایی به زن پرداخت می‌گردد که وی در خانه انجام می‌دهد.مواردی مانند کار در منزل، شیر دادن به فرزند، آشپزی و… شایان توجه است که میزان اجرت المثل، با مدت زمان زندگی زناشویی و حضور زن در خانه، رابطه مستقیم دارد.
البته دریافت اجرت المثل، شرایط و قوانین خاص خود را خواهد داشت.بدین معنی که زوجه یا زن، برای امور و کارهایی مانند اطاعت از همسر، حسن معاشرت با وی، آراستگی ظاهری، اقامت در محل و منزل همسر، کسب اجازه از وی برای کارهای مختلف و انجام وظایف زناشویی، نسبت به همسر خود الزام می‌شود و برای دیگر موارد مرتبط با زندگی مشترک، می‌تواند اجرت المثل را از همسر خود مطالبه کند.
در ادامه به شرایط دریافت اجرت المثل اشاره می‌کنیم:
- زن یا همان زوجه، کارها و اموری را انجام می‌دهد که از سوی همسر و زوج تعیین شده باشد و به عبارتی به دستوری وی باشد.
- زن با قصد و منظور رایگان، چنین کارهایی را انجام نداده باشد.
- زوجه، در اموری که انجام می‌دهد، شرعاً به عهده وی نباشد. به عبارتی، این موارد و امور، مشمول گزینه‌های تمکین و خاص نباشد. شایان توجه است که تمکین در اینجا به معنای عمل کردن زن به وظایف زناشویی خود است.
- کلیه موارد عنوان شده در بندهای فوق، می‌بایست توسط دادگاه به تائید و اثبات برسد.
در ادامه باید اشاره شود که با تصویب قوانین مربوط به دریافت اجرت المثل، این مورد به مانند دینی است که در هر زمان و حتی در مدت زمان زندگی مشترک، به مانند مهریه از سمت زوجه قابل مطالبه خواهد بود. همینطور، اگر زنی بتواند این موضوع را ثابت کند که همسرش در مدت زمان زندگی زناشویی، برای وی هدیه نگرفته، زن به مسافرت نرفته و نفقه دریافتی نیز به میزان حداقل بوده است، میزان مبلغ اجرت المثل بر این اساس افزایش خواهد یافت.
علاوه بر مواردی که برای دریافت اجرت المثل به آن‌ها اشاره شد، گزینه‌هایی مانند بزرگ کردن کودکان، وظیفه بردن و آوردن آن‌ها به مدرسه، حضور در جلسه اولیاء و مربیان، واکسن زدن کودکان، رسیدگی به وظایف و تکالیف دوران مدرسه فرزندان و مراقبت از مادرشوهر نیز می‌تواند حق اجرت المثل را ایجاد نماید. البته قانون زمانی این حق را برای زوجه محفوظ و محترم می‌شمارد که وی به دستور همسر خود و بدون انتظاری برای دریافت حقی، این کارها را انجام داده باشد.
به همین دلیل است که در جلسه دادگاه از زن پرسیده می‌شود که آیا وی، با رضایت خود و بدون در نظر گرفتن دریافت دستمزد، این کارها را انجام داده است یا خیر؟ در صورتی که پاسخ به این سوال‌ها مثبت باشد، اجرت المثل تعلق نگرفته و اما اگر زن بگوید این موارد را به دستور شوهر خود انجام داده و قصد دریافت دستمزد هم نداشته است، اجرت المثل تعلق خواهد گرفت.
اجرت المثل چه زمانی تعلق نمی‌گیرد؟
- اگر طلاق از سمت و به درخواست زوجه باشد، اجرت المثل تعلق نمی‌گیرد.
- اگر طلاق از سمت مرد، به دلیل تخلف زن از انجام وظایف زناشویی باشد، اجرت المثل تعلق نمی‌گیرد.
- اگر زوجه کارهایی را مانند آشپزی، نظافت و… را انجام نداده باشد.
- اگر زوجه، از انجام کارهای موردبحث شانه خالی کرده و آن‌ها را به دستور شوهر خود انجام نداده باشد.
- اگر زن از انجام این کارها، هدف نیکی یا تبرع داشته باشد، اجرت المثل به وی تعلق نمی‌گیرد.
آیا اجرت المثل به زن ناشزه تعلق می‌گیرد؟
زن ناشزه، زنی است که از شوهر خود تمکین نکرده و وظایف زناشویی را انجام نمی‌دهد. مثلاً زوجه از تمکین خاص که همان روابط زناشویی با همسرش است، خودداری کرده و در مکانی غیر از محل همسر، سکونت کند. این مورد، شامل عدم تمکین شده و اگر زوجه درخواست طلاق کند، اجرت المثل به وی تعلق نمی‌گیرد. ضمن اینکه اگر درخواست طلاق همسر به دلیل تخلف زن از وظایف زناشویی که به عدم تمکین یا نشوز زن هم شهرت دارد، باشد، زن ناشزه می‌شود و اجرت المثل به وی تعلق نخواهد گرفت.
نحوه محاسبه اجرت المثل زوجه
جهت دریافت اجرت المثل زن، باید به دادگاه مراجعه شده و دادخواست اجرت المثل ایام زوجیت ارائه شود. منظور از دادگاه در اینجا، همان دادگاه خانواده است. در ادامه، دادگاه پس از بررسی شرایط و وجود آن‌ها، نسبت به پرداخت اجرت المثل زن، حکم خواهد داد. محاسبه اجرت المثل هم بدین صورت است که قاضی دادگاه، با دریافت و کسب نظر کارشناس رسمی دادگستری، مبلغی را برای اجرت المثل به صورت سالیانه تعیین می‌کند.
بنابراین، میزان اجرت المثل، مقدار مشخص و تعیین شده‌ای نداشته و دادگاه این مقدار را باتوجه به میزان کارهای انجام شده، عرف آن منطقه و… تعیین می‌کند. به عنوان مثال، ممکن است دادگاه بگوید که میزان اجرت المثل، سالی دو میلیون تومان است. بنابراین، این مبلغ در تعداد سال‌های زندگی مشترک زوجین ضرب شده و حکم پرداخت آن نیز بر همین اساس، صادر می‌شود.
