ازدواج شامل تعهدات و پذیرفتن وظایف و حقوقی است که در چهارچوب قانون کشور بنا شده است؛ بنابراین، آگاهی از آن‌ها امری ضروری برای هر یک از طرفین محسوب می‌شود. یکی از حقوق شرعی و قانونی در نظر گرفته شده برای زنان در رابطه با زندگی مشترک و طلاق، اجرت المثل است. این حقوق که به صورت مالی است، در قبال انجام کارهایی به زن پرداخت می‌شود که از لحاظ شرعی و قانونی وظیفه او به حساب نمی‌آید. البته که این امر تحت شرایط و همراه با پیش نیازهای مشخصی صورت می‌گیرد. با این وجود، سوالاتی در این باره برای افراد مطرح می‌شود همچون: آیا اجرت المثل پس از طلاق است یا در حین زندگی مشترک نیز قابل درخواست است؟ شرایط درخواست آن چیست؟ آیا باید صلاحیت دریافت را ثابت کرد؟ در ادامه به بررسی این موضوع و پاسخ به سوالات احتمالی در این خصوص می‌پردازیم.
اجرت المثل چیست؟
در زندگی مشترک، اجرت المثل یکی از موارد حقوقی است که به زنان تعلق می‌گیرد. اجرت المثل حقوق پرداختی زوج به زوجه و در قبال وظایفی است که به عنوان وظیفه شرعی یا قانونی او نبوده و در عین حال نیز آن کار را به طور رایگان انجام نداده باشد؛ یعنی در ازای آن طلب اجرت داشته باشد. انجام امور خانه‌داری همچون آشپزی و نظافت خانه از وظایف زنان به حساب نمی‌آید و تحت شرایطی که به آن‌ها خواهیم پرداخت، امکان دریافت اجرت بابت انجامشان وجود دارد. در صورتی که زوجه بخواهد در ازای انجام این امور اجرت دریافت کند، زوج باید آن را پرداخت کند.
این موضوع هم بصورت شرعی و هم قانونی مطرح است. بر اساس ماده ۳۳۶ قانون مدنی، اگر زن کارهایی را با قصد دریافت اجرت و با اجازه مرد انجام دهد و این کار در دادگاه ثابت شود، مرد موظف به پرداخت اجرت المثل است. این ماده ذکر می‌کند:
«هرگاه کسی بر حسب امر دیگری اقدام به عملی نماید که عرفاً‌برای آن عمل اجرتی بوده یا آن شخص عادتاً مهیای آن عمل باشد عامل مستحق عمل خود خواهد بود، مگر اینکه معلوم شود قصد تبرع داشته است.»
از لحاظ شرعی و مبنای اسلامی نیز در سوره بقره دو بار به این موضوع اشاره شده که یکی در آیه 229 و دیگری در آیه 321 است.
اجرت المثل حقی است که هنگام عقد مطرح می‌شود و از آنجایی که به عنوان حقوق مالی در نظر گرفته شده، نیازی به درج آن در شروط ضمن عقد نیست.
دریافت اجرت المثل دارای شرایطی است که در زیر به آن‌ها می‌پردازیم.
شرایط حق اجرت المثل پس از طلاق و بدون طلاق
شرایط دریافت اجرت المثل در گذشته شامل دو مورد زیر می‌شد، یعنی صرفا اجرت المثل پس از طلاق امکان پذیر بود. یعنی:
- درخواست طلاق از سوی مرد باشد.
- درخواست طلاق از سوی زوج به خاطر عدم اجرای وظایف همسرداری زوجه نباشد.
اولین شرط دریافت اجرت المثل از سوی زن، این بود که درخواست طلاق از سوی مرد باشد؛ یعنی در صورتی که زن درخواست طلاق داشت، دریافت اجرت المثل امکان پذیر نبود. همچنین اگر مرد درخواست طلاق می‌داد و دلیل درخواست، عدم اجرای وظایف همسرداری بود، امکان تقاضای اجرت المثل از سوی زن امکان پذیر نبود.
در حال حاضر شرط طلاق برداشته شده و زن بدون طلاق نیز می‌تواند درخواست اجرت المثل داشته باشد. یعنی مانند مهریه، عندالمطالبه است و در حین زندگی زناشویی نیز امکان تقاضای این حق وجود دارد و صرفا مربوط به پس از طلاق نیست.
- انجام کارها از لحاظ شرعی وظیفه زن نباشد.
- انجام کارها در شروط ضمن عقد نباشد.
- کارها با دستور و امر مرد انجام شده باشد.
- در انجام کارها قصد تبرع از سوی زوج وجود نداشته باشد.
- موارد بالا باید اثبات شود.
یکی دیگر از نکات، شروط ضمن عقد است. یعنی اگر در شروط ضمن عقد ذکر شود که کارهای خانه از وظایف زن است، این حق به او تعلق نمی‌گیرد.
قصد تبرع نیز از دیگر شرایط تاثیرگذار است. تبرع به این معنا است که زن نخواهد در ازای انجام کارهایی که می‌کند، هیچ پولی دریافت کند و برای آن قصد و نیتی نداشته باشد. یعنی با قصد خودش و به طور رایگان این کارها را انجام دهد. بنابراین برای دریافت اجرت المثل از سوی زن، حتما باید در ازای کارهای انجام شده قصد اجرت داشته باشد. حال، چگونه این امر مشخص می‌شود که آیا قصد اجرت وجود داشته یا انجام کارها با قصد تبرع بوده است؟ این مورد باید در دادگاه ثابت شود و در صورت اثبات، این حق به زن تعلق خواهد گرفت.
اجرت المثل می‌تواند فقط مربوط به یک دوره زمانی باشد و لزوما برای تمام سال‌های زندگی مشترک نیست. یعنی زوجه می‌تواند سال‌هایی که می‌خواهد اجرت المثل آن را دریافت کند، مشخص کرده و فقط برای آن تاریخ، حق خود را دریافت کند.
حق اجرت المثل به چه مقدار است؟
اجرت المثل باید با توجه به کارهای انجام شده به صورت کارشناسی محاسبه شود. کارشناس سعی می‌کند کارها را به درستی محاسبه کند و همه کارها دستمزد یکسانی ندارند. همچنین شیوه محاسبه و اندازه گیری امور انجام شده به صورت ماهیانه است.
علاوه بر این، همه افراد نیز از اجرت المثل یکسانی برخوردار نیستند. به عنوان مثال، زنانی که خارج از خانه کار می‌کنند، اجرت المثل کمتری دریافت خواهند کرد. در این صورت فرض می‌شود که چون زن مدت زمان مشخصی از روز را در بیرون از خانه مشغول به کار است، زمان کمتری را برای کارهای خانه که وظیفه او نیست صرف می‌کند.
مورد تاثیرگذار دیگر، تحصیلات است. یعنی شخصی که مدرک تحصیلی بالاتری دارد، اجرت المثل بیشتری دریافت می‌کند. موارد دیگری نیز در تعیین مبلغ اجرت المثل اثرگذار است که در زیر برخی از آن‌ها را مشاهده می‌کنید:
- تعداد فرزندان
- جنسیت فرزندان
- بزرگ کردن فرزند از همسر سابق
- محل زندگی پیش از ازدواج
- و…
همچنین در مدت زمان اختلاف با همسر که زن در خانه پدری‌اش باشد، اجرت المثل تعلق نخواهد گرفت.
همانطور که گفته شد، بر اساس تبصره ۶ قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق، دریافت اجرت المثل باید در صورت طلاق صورت می‌گرفت اما با تصویب شدن قانون حمایت از خانواده، بدون درخواست طلاق نیز امکان تقاضای آن از سوی زوجه امکان پذیر است. بنابراین زوجه می‌تواند در دادگاه خانواده درخواست اجرت المثل را مطرح کند. همچنین اگر زوجه متقاضی طلاق باشد، با در نظر داشتن شرایط، همچنان اجرت المثل به او تعلق می‌گیرد.
بنابراین در حال حاضر شروطی که مربوط به طلاق است دیگر مطرح نیست و در زمان زندگی مشترک نیز قابل دریافت است.
از موارد مهم که باید در نظر داشت، این است که اجرت المثل از شرایط مشابه مهریه برخوردار است. یعنی درصورتی که زن درخواست اجرت المثل داشته باشد و این حق از لحاظ قانونی ثابت شود، می‌تواند شوهر خود را به زندان بیندازد و مرد نیز تا زمانی که آن را پرداخت نکند در زندان بماند.
البته، در صورتی که مرد از لحاظ مالی توان پرداخت نداشته باشد، می‌تواند درخواست اعسار یا تقسیط بدهد. اعسار به این معنا است که ثابت کند نسبت به پرداخت یک وجه نقد توانایی کافی ندارد و تقسیط نیز به معنای قسطی کردن و پرداخت مبلغ تعیین شده به صورت چند قسط است. در صورتی که اعسار ثابت شود، درخواست تقسیط مورد تایید قرار می‌گیرد.
اجرت المثل می‌تواند در شروط ضمن عقد با شرایطی که زوجین مشخص می‌کنند تعیین شود. به این معنی که می‌توان برای انجام امورات منزل مبلغ مشخصی را در نظر گرفت که این مبلغ نیز می‌تواند بر اساس توافق طرفین و به مقدار دلخواه تعیین شود.
زنی که نسبت به همسرش تمکین نمی‌کند، می‌تواند برای اجرت المثل درخواست دهد. تمکین به معنای تعهد در برابر وظایفی است که هنگام عقد نکاح برای زوجه مشخص شده است؛ در گذشته این امر ممکن نبود.
چگونگی ثبت دادخواست مطالبه اجرت المثل
ثبت دادخواست برای پرداخت اجرت المثل باید در دادگاه خانواده انجام شود و در طی آن، زوجه باید ثابت کند که اجرت المثل به او تعلق می‌گیرد. در صورتی که تمام شرایط تعلق این حق رعایت شده باشد، راه‌های اثبات آن به وسیله شهادت یک فرد یا نظر قاضی خواهد بود.
در دادگاه، زن اعلام می‌کند که به خاطر اموری که در زندگی مشترک انجام داده، خواستار دریافت اجرت المثل است. در صورتی که مرد آن را بپذیرد، کارشناس پرونده را بررسی می‌کند تا مبالغ تعیین شود. در صورتی که مرد موافقت نکرد، زن باید ادعا را ثابت کند. برای پیگیری توسط کارشناس، باید مبلغی برای او واریز شود. نظر نهایی کارشناس در مدت زمانی بین یک هفته تا 10 روز اعلام می‌شود.
در صورتی که نظر کارشناس با اعتراض یکی از زوجین مواجه شد، هیئتی سه نفره پرونده را بررسی خواهند کرد و اگر همچنان اعتراضی نسبت به نظر این سه نفر وجود داشته باشد، هیئت‌های پنج یا هفت نفره نظارت خواهند کرد. همچنین گاهی قاضی تصمیم می‌گیرد که نظر خود را به عنوان نظر نهایی اعلام کند.
نتیجه گیری و جمع بندی
دانستن امور حقوقی ازدواج کمک می‌کند تا از گرفتاری‌های ممکن در این باره جلوگیری کنید؛ چرا که ناآگاهی در این زمینه ممکن است عواقبی برای هر کدام از طرفین داشته باشد. اجرت المثل پس از طلاق و در ایام زوجیت، یکی از حقوق در نظر گرفته شده بر اساس قوانین شرعی اسلام و قوانین کشور است که تحت شرایطی توسط مرد به زن پرداخت می‌شود. در گذشته تنها امکان درخواست اجرت المثل پس از طلاق فراهم بود اما در حال حاضر در دوران زندگی مشترک نیز همچون مهریه، قابلیت تقاضا و دریافت را دارد.
برای مشاوره رایگان تلفنی کلیک کنید : 47783-021