اموال مادی و اموال غیر مادی | تفاوت و شرایط

آشنایی با اموال مادی و اموال غیر مادی

یکی از مفاهیم اساسی که در حقوق مدنی بر آن تاکید شده است، مفهوم اموال می باشد که در یک تقسیم بندی کلی، به دو دسته اموال مادی و غیر مادی، تقسیم می شود. هر کدام از این دسته بندی‌ها نیز، خود دارای انواع مختلف و زیر مجموعه هایی بوده که البته تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند.

به دلیل اهمیت این موضوع، در این مقاله سعی شده است تا نخست تعریف روشنی از اموال مادی و اموال غیر مادی، ارائه دهیم و سپس، به تقسیم بندی های دیگر هر یک از این عناوین بپردازیم.

تعریف اموال

از لحاظ حقوقی، چیزی که مفید باشد و نیازی را برطرف نماید، همچنین قابل اختصاص به شخصی معین یا ملت مشخصی باشد، مال نامیده می شود. علاوه بر این، چیزی مال به شمار می آید که توسط قانون یک کشور مشروع و قانونی، محسوب شود.

با استناد به نص قانون، در صورتیکه چیزی موجود باشد که مفید نبوده و نیازی را برطرف ننماید، همچون یک دانه گندم، و یا اینکه، متعلق به شخص یا ملت مشخصی نباشد، همچون خورشید و آسمان، و یا از جهت قوانین یک کشور، دارای مشروعیت و اعتبار نباشد، همچون شراب در حقوق ایران، مال محسوب نمی شود.

اموال مادی به چه معناست؟

همانطور که در بالا اشاره شد اموال در یک دسته بندی کلی به دو نوع اموال مادی و غیر مادی تقسیم می شوند. پیش از بررسی تفاوت های این دو مفهوم، بهتر است تا ابتدا به ارائه تعریف روشنی از انواع مال بپردازیم.

در تعریف اموال مادی می توان گفت، این اموال در جهان خارجی، وجود مادی و محسوس داشته و امکان دیدن آنها با چشم وجود دارد و قابل اشاره هستند. همچون: ملک، اتومبیل و اموال عمومی نظیر منابع و دریاها.

اموال غیر مادی به چه معناست؟

در یک تعریف کلی و ابتدایی، اموال، تنها شامل مواردی می شد که وجود مادی و محسوس داشته باشند و امکان رویت آنها با چشم وجود داشته باشد. اما، با گذشت زمان و توسعه در زمینه های گوناگون زندگی و پیشرفت مفاهیم ذهنی انسان ها، نوع دیگری از اموال مورد توجه قرار گرفتند که اکنون با عنوان اموال غیر مادی، شناخته می شوند.

در پاسخ به این سوال که اموال غیر مادی شامل چه مواردی می شوند، می توان گفت، اموال غیر مادی، به کلیه اموالی گفته می شود که در جهان خارج، دارای وجود عینی و ملموس نیستند. به همین خاطر، با چشم نیز، امکان رویت آنها وجود نداشته و قابل اشاره نیز نیستند.

با استناد به همین تعریف، حقوقی که به اعیان اختصاص داده شده، یعنی همان حقوق عینی، همچون: حق انتفاع و حق ارتفاق. همچنین حقوق مالی دیگری، مثل: حق سرقفلی. علاوه بر این حقوق مربوط به اموال فکری و معنوی، مانند: حق مولف (مربوط به حقی می شود که آفریننده یک اثر ادبی، پژوهشی و یا هنری، نسبت به اثر خود دارد) و یا حق اختراع، در دسته بندی اموال غیر مادی قرار می گیرند.

اموال مادی و اموال غیر مادی چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟

در سرفصل های پیشین مقاله، تعریف و مثال هایی از اموال مادی و غیر مادی، ارائه شد. در این قسمت نیز با مقایسه این اموال، به کلیه سوالات شما پیرامون تفاوت اموال مادی و اموال غیر مادی پاسخ خواهیم داد.

در ابتدا می توان گفت واضح ترین تفاوت اموال مادی و اموال غیر مادی، به ماهیت این اموال مربوط می شود. به طوری که اموال مادی، در دنیای خارجی، دارای ماهیتی عینی و قابل رویت و اشاره هستند. این در حالی است که اموال غیر مادی، دارای این خصلت نبوده و تنها در ذهن اشخاص، دارای اعتبار و ارزش می باشند.

نکته اساسی دیگر در مورد تفاوت های اموال مادی و اموال غیر مادی، به موضوع توثیق و وثیقه گذاری این اموال مربوط می شود. به این معنا که با استناد به قانون مدنی، در رهن، موضوع قرارداد، می بایست عین باشد. بنابراین، امکان وثیقه گذاری اموال غیر مادی که فاقد وجود خارجی هستند و عین به حساب نمی آیند، وجود ندارد. به معنای دیگر، رهن، تنها به اموال مادی اختصاص دارد.

از دیگر تفاوت های اساسی اموال مادی و اموال غیر مادی، ذکر این مورد است که اموال غیر مادی، قابل توقیف نیستند. به همین خاطر، نه در هنگام اجرای حکم دادگاه و نه در اجرای ثبت، امکان توقیف مال غیر مادی وجود ندارد.

با این حال، در بعضی موارد استثنایی، این اموال قابل توقیف هستند. از مهم ترین این موارد، می توان به سهام با نام اشخاص در شرکت ها، اشاره کرد.

شرایط عقد بیع در اموال مادی و اموال غیر مادی

در هنگام عقد بیع یا همان قرارداد در نظر داشتن تفاوت های اموال مادی و غیر مادی الزامی می باشد. چرا که مطابق با قانون مدنی کشور ما، بیع، تملیک عین محسوب می شود که از جانب فروشنده، به خریدار، صورت می گیرد. همچنین خریدار نیز موظف می شود تا در ازای آن عین، عوض مشخصی را به نام ثمن، به فروشنده بپردازد.

به همین دلیل، عقد بیع، پیرامون اموال غیر مادی که عین به حساب نمی آیند، قابل انعقاد نمی باشد. بنابراین جهت انتقال این اموال، می بایست از قراردادهای دیگری استفاده نمود و یا این که قرارداد بدون نامی را منعقد کرد که مطابق با ماده 10 قانون مدنی باشد.

اموال مادی شامل چه مواردی می شوند؟

همان طور که اشاره شد اموال مادی و اموال غیر مادی، خود نیز دارای انواع مختلف و زیر مجموعه هایی هستند که ویژگی های مختص به خود را دارا می باشند. به همین خاطر، در این قسمت از مقاله، به انواع تقسیم بندی اموال مادی و غیر مادی پرداخته ایم.

اموال منقول و غیر منقول

یکی از اساسی ترین دسته بندی های اموال مادی، اموال منقول و غیر منقول می باشد. مال منقول، شامل مواردی است که قابلیت جا به جایی و انتقال آن وجود داشته باشد، بدون اینکه خود مال یا محل آن، آسیب دیده و یا خراب شود. همچون: اتومبیل و صندلی.

در مقابل این اموال، اموال غیر منقول، قرار دارند. همانطور که واضح است انتقال اموال غیرمنقول، بدون خرابی و آسیب به خود آن ها یا محل قرار گیری شان، امکان پذیر نیست. مواردی همچون: خانه، زمین و لوله های نصب شده در ملک. از اموال غیر منقول به حساب می آیند.

اموال مثلی و قیمی

این اموال مادی شامل مواردی می شود که اشباه و نظایر آن، زیاد است. به همین دلیل، متعهد حق دارد تا به جای آن مال، مالی مشابه با آن را به طلبکار خود بدهد. همچون یک اسکناس هزار تومانی. به همین دلیل، شخص بدهکار که در ازای خرید یک کالا، می بایست مبلغ صد هزار تومان بپردازد، می تواند به جای اسکناس هایی که در دسترس دارد، هر اسکناس دیگری را برای تسویه بدهی خود به فروشنده، بپردازد.

با توجه به تعریف بالا مال قیمی، مالی است که منحصر به فرد می باشد. این مال مشابه و  نظیری ندارد و عین آن مال، مورد نظر است. به طوری که شخص متعهد نمی تواند مال دیگری را بجای آن مال به شخص طلبکار بدهد.

برای نمونه، در مواردی که شخصی خانه خود را بفروشد، می بایست همان خانه را به خریدار تحویل دهد. بنابراین حق ندارد خانه دیگری، اگرچه گران تر را به خریدار بدهد.

اموال مصرف شدنی و اموال قابل بقا

در یک دسته بندی دیگر از اموال مادی می توان به اموال مصرف شدنی و اموال قابل بقا اشاره کرد. همانطور که از عنوان اموال مصرف شدنی، مشخص است، این اموال در هنگام استفاده، از بین می روند و تمام می شوند. همچون شمع و کلیه مواد خوراکی و آشامیدنی. اما، اموال قابل بقا، در حین استفاده از بین نرفته و باقی می مانند. اگرچه در گذر زمان، دچار استهلاک شوند. همچون خانه و ماشین.

تقسیم بندی اموال غیر مادی

اموال غیر مادی نیز همچون اموال مادی دارای زیر مجموعه و تقسیم بندی می باشند که می بایست مدنظر قرار گیرد. بنابراین، در این قسمت از مقاله، به توضیح تقسیم بندی اموال غیر مادی خواهیم پرداخت.

حقوق تعلق گرفته به اعیان

این موارد به دلیل اینکه با چشم، قابل مشاهده نبوده و همچنین قابل اشاره نیز در جهان خارجی نیستند، جزء اموال غیر مادی به حساب می آیند. همچون حق انتفاع که به موجب آن، شخص مجاز است تا از مال دیگری، بهره مند شود.

اموال فکری و معنوی

اموال فکری و معنوی، نیز جزء اموالی به حساب می آیند که به آفرینش های ذهنی، اشاره دارند و از قدرت خلاقیت ذهن انسان بر می آیند.

برای نمونه، حقی که نویسنده، برکتابی که تالیف کرده است یا آهنگسازی بر قطعه آهنگی ساخته است و یا حق مخترع بر اختراع خود دارد، از موارد اموال معنوی تقسیم بندی های اموال غیر مادی به حساب می آید.

حقوق تعلق گرفته به اسناد تجاری

علاوه بر موارد ذکر شده حقوقی که شخصی بر اسناد تجاری دارد به دلیل اینکه وجود مادی در جهان خارجی ندارد، زیر مجموعه اموال غیر مادی به شمار می آید. همچون حقی که سهام داران، در یک شرکت سهامی دارند.

حق سرقفلی یا کسب و پیشه نیز از موارد اموال غیر مادی به حساب می آید که می بایست در نظر داشت.

نتیجه گیری

همانطور که در مقاله پیش رو به تفصیل توضیح داده شد یکی از تقسیم بندی‌های اموال، به اموال مادی و اموال غیر مادی مربوط می شود. با در نظر گرفتن تفاوت‌های مهمی که در بین این دو گروه از اموال، وجود دارد، نتایج و آثار مهمی پیرامون مسائل حقوقی افراد به وجود می آید.

بنابراین، آشنایی با هر یک از این موارد الزامی است. گروه وکلای عدل ایرانیان نیز آماده است تا با داشتن وکلای حرفه ای پایه یک دادگستری به کلیه سوالات شما پیرامون اموال مادی و اموال غیر مادی پاسخ داده و اطلاعات جامعی را پیرامون این موضوع در اختیار شما عزیزان قرار دهد.