مسئولیت تضامنی

آشنایی با مسئولیت تضامنی

به طور کلی مسئولیت را می توان به دو بخش مسئولیت نسبی و مسئولیت تضامنی تقسیم کرد. این دو نوع مسئولیت در مقابل یکدیگر تعریف می شوند. به طوری که در مسئولیت نسبی هر شخص فقط به نسب بدهی خود از کل مبلغ بدهی و تعهد مسئولیت دارد اما در مسئولیت تضامنی هر شخص به مقدار کل مبلغ و تعهد مسئول می باشد.
مسئولیت تضامنی در حقوق ایران، به مواردی همچون: مسئولیت شرکا در شرکت های تضامنی، مسئولیت ضامن و ظهرنویس چک و مسئولیت تضامنی غاصبان تقسیم می شود.
در این مقاله سعی شده است تا با معرفی مسئولیت تضامنی و انواع آن اطلاعات جامعی را در اختیار خوانندگان قرار دهیم.

مسئولیت به چه معناست و شامل چه مواردی می شود؟

مسئولیت از نظر لغوی برگرفته از مصدر مسئول و به معنی ضمان و تعهدی بر عهده شخص است. این واژه از منظر حقوقی، به تعهد قانونی شخص بر دفع و رفع خسارت و ضرری که به شخص دیگر وارد شده است، تعریف می شود.
در یک دسته بندی کلی مسئولیت به دو نوع مالی و کیفری تقسیم بندی شده است. بنابراین شخصی که مسئول جبران خسارات و ضرر و زیان دیگری است، در برابر او مسئولیت و پاسخگو است.
در تقسیم بندی دیگر مسئولیت شامل مواردی همچون: مسئولیت اخلاقی و قانونی و قراردادی و غیر قراردادی، مدنی و جزایی می شود.
اصل مسئولیت، از مهم ترین اصول مسلم حقوقی است که مطابق با آن، هر شخص، می بایست نتایج برآمده از اعمال و اقدامات خود را بپذیرد و نسبت به آن، پاسخگو باشد.

اگرچه، هنگامی که مسئولیت از منظر علم حقوق بررسی می شود، منظور این است که اگر شخص، خسارات یا ضرر و زیانی به فرد دیگری وارد کند، در برابر آن مسئول و ملزم به جبران خسارت است. به همین خاطر، به طور کلی منظور از مسئولیت مدنی، در مورد ایراد خسارت به دیگران و مسئولیت کیفری، در زمینه ارتکاب جرایم است.

مسئولیت نسبی و مسئولیت تضامنی

1)مسئولیت نسبی: در فرض نسبی به شرایطی همچون میزان تقصیر و تعهد وابسته است. در صورت اثبات، شخص طلبکار تنها در حدود معینی اجازه دارد به شخصی که مسئولیت نسبی داشته، رجوع کرده و نامبرده تنها تا همان مقدار معین شده، متعهد و مسئول به پرداخت است.
برای مثال اگر سرنشینان دو وسیله نقلیه تصادف کنند و پس از بررسی مشخص شود که هر دو به یک اندازه مقصرند، در این حالت مسئولیت و جبران خسارت نیز می بایست به طور مساوی بین آنها تقسیم شود.
2)مسئولیت تضامنی: این نوع مسئولیت به صورت مطلق و کامل محاسبه می گردد و بر خلاف مسئولیت نسبی به صورت درصدی و یا مشترک نمی باشد.
برای نمونه در مواردی که چند شخص مسئول و مقصر می باشند همه آن ها مسئول پرداخت کامل وجه و جبران خسارت می باشند. به این نوع از مسئولیت مسئولیت تضامنی گفته می شود که به کامل ترین نوع از مسئولیت اشاره دارد.
از مهمترین اثرات مسئولیت تضامنی احقاق حق به صورت شایسته است. همچنین از آن جایی که در این نوع مسئولیت اشخاص بیشتری در برابر فرد طلبکارند این شخص می تواند تمام مطالبات خود را از یک نفر درخواست کند، بنابراین رسیدن به حق آسانتر است.

مسئولیت تضامنی شامل چه مواردی است؟

در پاسخ به این سوال، می بایست گفت: در مسئولیت تضامنی، شخص مسئول، علاوه بر اینکه درمورد تعهدات و اعمال خود در برابر دیگران، مسئول و پاسخگو است، می بایست نسبت به اعمال دیگران نیز، پاسخگو باشد. بنابراین مسئولیت پرداخت خسارات و تعهداتی که برآمده از اعمال دیگران است به عهده اوست .
مطابق با این تعریف در مقابل این اصل کلی، که هر کسی فقط نسبت به اعمال خود مسئول است، در مسئولیت تضامنی، این قضیه متفاوت بوده و عملا، مسئولیت تضامنی را به صورت مسئولیت برآمده از فعل غیر، در می آورد.

مسئولیت تضامنی در شرکت های تجاری

مسئولیت نسبی، مخصوصا در حقوق تجارت، به این معنا است که هر شخص، تنها در حدودی که خود او، نسبت به قرارداد و یا تعهداتش عهده دار شده است، مسئولیت دارد. بنابراین این شخص صرفا در حدود خسارت هایی که به دیگری وارد نموده، پاسخگو است و در مورد اعمال و افعال دیگران و خساراتی که وارد نموده، مسئولیتی ندارد .
برای مثال، هنگامی که شرکت تجاری بوسیله چند شریک اداره می شود، ورشکسته شود و دارایی شرکت جهت پرداخت بدهی ها کافی نباشد، هر یک از شرکا، نسبت به میزان و حدود سهم الشرکه خود متعهد به پرداخت دیون هستند.
اما در مسئولیت تضامنی که برخلاف مسئولیت نسبی است، در همان موضوع شرکت های تجاری، اگر شرکت تضامنی، تعطیل شود، هر یک از شرکا به صورت تضامنی، مسئول پرداخت قروض و دیون شرکت می باشند.
به تعریف دیگر، مسئول پرداخت کل بدهی ها و دیون شرکت، به عهده هریک از شرکاست. بنابراین آنها نمی توانند به این موضوع استناد کنند که سهم الشرکه چقدر بوده تا به همان میزان، خسارات ایجاد شده را بپردازند.
توجه داشته باشید، مسئولیت تضامنی در این مورد ذکر شده، به این معنا نیست که دیگران، از مسئولیت خود مبرا باشند. بلکه اینگونه است که طلبکار شرکت، اجازه دارد به هر یک از شرکا که بخواهد، مراجعه کرده و طلب خود را دریافت کند.
بنابراین می توان گفت مهم ترین تفاوت مسئولیت تضامنی و نسبی، در این است که در مسئولیت تضامنی، شخص مسئول، علاوه بر مسئولیت در برابر تعهدات و دیون خود، از نظر اعمال و اقدامات و خساراتی که دیگری ایجاد کرده است نیز پاسخگو می باشد. مسئولیت تضامنی، علاوه بر موضوع شرکت های قانون تجارت، مشمول موارد دیگری می شود که در ادامه توضیح داده شده است.

مسئولیت تضامنی در چک

یکی از متداول ترین نوع مسئولیت تضامنی در اسناد تجاری در چک می باشد. در این نوع از مسئولیت دارنده چک بنا به شرایطی می تواند به هر یک از صادرکننده و ظهرنویس های چک مراجعه کرده و نسبت به کل مبلغ و خسارات قانونی چک اقدام نماید.
یکی از موارد رایج در همین زمینه نیز مربوط به چک برگشتی است. به طوری که اگر چک، به وسیله ضامن یا ظهرنویس، پشت نویسی شده باشد، علاوه بر اینکه صادر کننده چک، مسئول پرداخت مبلغ چک است، ضامن و ظهرنویس نیز، در برابر دارنده چک، دارای مسئولیت تضامنی هستند. بنابراین به منظور وصول چک، می تواند به هر یک از آنها مراجعه کرده و کل مبلغ را از شخص درخواست کند.

مسئولیت تضامنی غاصب

مطابق با قانون مدنی در صورتی که مالی که متعلق به شخص دیگری است و بدون اجازه او به دفعات منتقل شود هر یک از منتقل کنندگان به صورت تضامنی مسئول خسارات وارد شده به مالک اصلی هستند.
مسئولیت غاصبان متعدد نوعی از مسـئولیت قـانونی به شمار می آید. اما بررسـی ایـن نـوع مسئولیت در زمینه پذیرش یا رد مسئولیت تضامنی در قانون مدنی تاثیرگذار است.
شخص قانونگذار نسبت به نوع مسئولیت غاصبان متعدد عنوان مسئولیت تضامنی را بـه صـراحت بیـان نکرده است. با این وجود طبق قانون مدنی:

مالـک مـی توانـد عین و در صورت از بین رفتن عین، مثل یا قیمت تمام یا قسمتی از مـال غصب شده را از غاصب اولی یا از هر یک از غاصبین بعدی دریافت کند. در مورد تضامنی بودن یا نبودن مسئولیت نام برده بین حقوقدانان اختلاف نظر وجود دارد.

مسئولیت تضامنی در شرع

روند قانونگذاری و نظر مشهور فقهای امامیه در مورد اثر ضمان، راجع به پذیرش مسئولیت تضامنی قراردادی در حقـوق فعلـی ایران، ابهاماتی به وجود آورده است.
پیش از پیروزی انقـلاب اسـلامی در مـوارد بسیاری نسبت به ضمانت تضامنی تصریح شده بود. اما پس از آن، قانونگذار در برخی موارد مسئولیت تضامنی قـانونی را حـذف کرد و در مـواردی دیگر آن را تصریح کرده است.

بنابراین قانونگذار مسئولیت تضامنی قانونی را پذیرفته اسـت و این قرارداد مغایرتی با شرع و قانون ندارد. به همین دلیل ایراد فقها مطابق با عدم امکان استقرار یک دین بر دو ذمه به طور هم زمان، شامل مسـئولیت تضـامنی قانونی نیز می شود.

نتیجه گیری

در این مقاله به بررسی مسئولیت تضامنی پرداخته شد. همچنین اشاره شد که، مسئولیت تضامنی زمانی مطرح می شود که فردی، در مقابل اعمال و تعهدات و خساراتی که شخص دیگری وارد نموده نیز، مسئولیت دارد.

مطابق با این تعریف مسئولیت تضامنی، نقطه مقابل مسئولیت نسبی است و در برابر آن، معنی پیدا می کند. علاوه بر این به تفاوت های این دو نوع از مسئولیت و ویژگی های هر یک اشاره شد.
در نظر داشته باشید که در حقوق ایران مسئولیت دارای انواع مختلفی است. برخی از این موارد همچون مسئولیت اخلاقی از نظر قانونی امکان پیگیری و درخواست آن وجود ندارد. اما برخی دیگر که به آن ها مسئولیت قانونی می گویند قابل پیگیری و مطالبه اند.
میزان مسئولیت نیز مبحثی مهم به حساب می آید که به طور نسبی، میزان مسئولیت مشخص است و اشخاص بیشتر از آن مسئولیتی عهده دار نمی شوند. اما در مسئولیت تضامنی شخص مسئول بردیگری برتری ندارد و هرکس مسئول جبران خسارت وارده و ادای کل تعهد است.
کارشناسان گروه وکلای عدل ایرانیان آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی سوالات شما عزیزان پیرامون مسئولیت تضامنی و مصادیق آن پاسخ داده و تا رسیدن به نتیجه مطلوب شما را همراهی کنند.