بررسی عقد ضمان و شرایط آن

عقد ضمان چیست؟

عقد ضمان یکی از عقود رایجی است که در قانون به آن پرداخته شده است. این قرارداد بین شخص طلبکار و ضامن منعقد می شود و مدیون در آن دخالتی ندارد. به بیانی دیگر پرداخت طلب بر عهده ضامن می باشد. بنابراین می توان گفت که عقد ضمان بین ضامن و طلبکار بسته می شود و اراده بدهکار در آن نقشی ندارد.

به همین ترتیب شخص متعهد را ضامن و طرف مقابل را مضمون له و شخص ثالث را مضمون عنه یا مدیون اصلی می نامند.

آشنایی با انواع عقود به ما کمک می کند تا در انتخاب و عقد قراردادهای گوناگون، به صورت دقیق تر و با دانش بیشتری عمل کنیم. به همین خاطر در این مقاله سعی شده است تا با معرفی عقد ضمان و شرایط آن به تمامی سوالات شما پیرامون این نوع از قرارداد پاسخ دهیم.

ضمان به چه معناست؟

در معنای لغوی، ضمان به معنی قبول کردن، پذیرفتن، عهده دار شدن وام شخص دیگر و ملتزم شدن به پرداخت خسارت در صورت بدعهدی شخصی دیگر است.

این اصطلاح در معنای فقهی خود نیز به معنای تعهد و برعهده گرفتن است. ضمان در فقه، به دو معنی عام و خاص استفاده می شود. در معنی عام، به عقد ضمان و در معنای خاص، به حواله و کفالت مربوط می‌شود.

عقد ضمان شامل چه مواردی می شود؟

همانطور که در ابتدای مقاله مطرح شد، تحقق عقد ضمان و شرایط آن، به این معناست که شخصی مسئولیت پرداخت مالی را که بر ذمه‌ دیگری است بر عهده بگیرد؛ به همین ترتیب به منظور تحقق عقد ضمان، می بایست شخصی در برابر طلبکار متعهد شود که دین بدهکار را پرداخته و رضایت طلبکار را حاصل کند.

بنابراین دین از عهده شخصی برداشته شده و بر عهده ضامن گذاشته می شود؛ این عقد صرفا با ایجاب و قبول این دو شخص محقق نمی گردد بلکه آن شخصی که فرد به او بدهکار است نیز می بایست با پرداخت دین از جانب ضامن موافقت کند.

براساس این عقد، دین از ذمه مدیون ساقط شده و دیگر شخص ضامن است که در مقابل طلبکار مدیون است؛ بنابراین عقد ضمان میان سه نفر منعقد می گردد که در زیر آورده شده است:

1. ضامن یا شخصی که از مدیون ضمانت می کند.
2. مضمون عنه یا همان مدیون.
3. مضمون له یا همان شخص طلبکار.

عقد ضمان به چند دسته تقسیم می شود؟

به طور کلی عقد ضمان به دو دسته ضمان نقل ذمه و ضم ذمه تقسیم شده است. ضمان نقل ذمه به این معناست که در این نوع ضمان، ذمه بدهکار اصلی به طور کامل برطرف می گردد و به جای آن ضامن مسئول پرداخت بدهی می شود.

اما در نوع دیگر یعنی ضمان ضم ذمه هر دو شخص ضامن و بدهکار اصلی در برابر پرداخت طلبکار مسئول هستند. به همین دلیل این مساله مهم است که نوع عقد ضمان مشخص شود و برای این امر حتما از یک وکیل پایه یک دادگستری استفاده کنید.

عقد ضمان چه ویژگی هایی دارد؟

• عقد ضمان عقدی رضایی است و انتقال دین را به همراه دارد. به همین خاطر بر اساس رضایت بین ضامن و مضمن له انجام می شود و به منظور تحقق به تشریفات دیگری نیاز ندارد.
  به همین ترتیب صرفا با ایجاب و قبول ضمان و مضمون له عقد ضمان انجام شده و دین از ذمه مدیون برطرف می گردد و به ذمه ضامن انتقال می یابد.

• عقد ضمان عقدی معوض می باشد. به این معنا که ضامن در مقابل تعهد به پرداخت دین از مدیون مبلغی دریافت نخواهد کرد. البته نباید این برداشت به وجود آید که این عقد از عقود رایگان است. درواقع در مقابل تعهد ضامن به پرداخت دین مدیون، برائت ذمه مدیون محقق می گردد. به همین دلیل نیازی نیست که عوض به فردی برسد که معوض را داده است.

• عقد ضمان از عقود تبعی محسوب می شود. البته به این معنا نیست که آثار آن عقد دیگری وابسته باشد. بلکه به این دلیل که تعهد ضامن به پرداخت دین مدیون از جهت بقا تابع دینی می باشد که مضمون عنه به طلبکار داشته است؛ تبعی بودن عقد ضمان دارای نتایجی است که در زیر آورده شده است:

۱-  عقد ضمان و شرایط آن هنگامی درست است که دینی که بر اساس آن صورت گرفته است صحیح و شرعی باشد.

۲-  چنانچه دین اصلی بنا به دلایلی باطل شود، به دنبال آن ضمان نیز باطل خواهد شد.

• عقد ضمان بر اساس مسامحه است. این عقد با هدف سودجویی منعقد نمی شود. بلکه مقصود اصلی در آن، کمک کردن و رفع مشکل مدیون است. بنابراین با همین ویژگی مسامحه ای بودن است که در قانون مدنی داشتن علم تفصیلی نسبت به دین و حتی مضمون عنه را از شرایط درستی عقد ضمان به حساب نیاورده اند.

• عقد ضمان عقدی لازم می باشد. بنابر قانون ضمان عقدی لازم است و ضامن یا مضمون له اجازه فسخ آن را ندارند. با این وجود در عقد ضمان نیز همچون هر عقد لازم دیگری خیارات تعریف شده است. با این وجود در موارد زیر به طور استثنا به طرفین قرارداد حق فسخ داده شده است.

معسر شدن ضامن

حق فسخ براساس دین مضمون به

سرپیچی از قوانین عقد

انواع عقد ضمان کدامند؟

همانطور که اشاره شد عقد ضمان و شرایط آن دارای انواع مختلف: ضمان عقدی، ضمان معاوضی، ضمان واقعی و ضمان قهری می باشد. بنابراین می بایست در هنگام قرارداد به نوع آن اشاره کرد.

• ضمان عقدی:

  در این نوع ضمان انتقال ذمه‌ شخص مدیون یا مضمون‌عنه به ذمه‌ شخص ضامن انجام می‌گیرد. دلیل نام گذاری این نوع ضمان این است که هر دو طرف مضمون‌له و ضامن این عقد را پذیرفته اند و قبولی طرفین ضمان عقدی شرط است. اما قبولی مضمون‌عنه الزامی نمی باشد.

• ضمان معاوضی:

  در ضمان عقدی اثر عقد است که تعهد پرداخت را به دنبال دارد. در ضمان معاوضی نیز به همین ترتیب می باشد.

• ضمان واقعی:

  ضمان واقعی در برابر ضمان معاوضی تعریف شده است. این ضمان، با عنوان ضمان مثل و قیمت نیز شناخته می شود. به همین دلیل اگر عین موجود باشد همان عین می بایست برگردانده شود. اما چنانچه عین از بین برود عین مثل و قیمت آن عوض معین در نظر گرفته می شود.

• ضمان قهری:

  این ضمان برخلاف ضمان عقدی به صورت اختیاری انجام نمی‌گیرد و براساس قانون و حکم تعریف شده است. درضمان قهری بر خلاف ضمان عقدی و معاوضی، هیچ اثر مستقیم و غیرمستقیمی ندارد و تنها اثری که وجود دارد اثر عهد شکنی می باشد.

عقد ضمان چه شرایطی دارد؟

عقد ضمان در شرایطی انجام می گیرد که رعایت آن توسط طرفین الزامی است.

یکی از این شرایط که طرفین می بایست در نظر بگیرند تراضی و اهلیت است .به این معنا که هریک از طرفین نسبت به انجام این عقد رضایت داشته باشند.

منجز بودن ضمان نیز از شرایط دیگر صحت عقد ضمان و شرایط آن می باشد به شکلی که عقد نباید معلق به چیز دیگری باشد .

شرط دیگر اهلیت ضامن و طلبکار است. یعنی طلبکار و ضامن هر دو می بایست  اهلیت انعقاد عقد ضمان را دارا باشند .

در صمن می توانید جهت جلوگیری از ضرر و زیان خود در زمینه وام و ضمان با یک وکیل قرارداد ها نیز مشورت نمایید.

عقد ضمان چه آثاری دارد؟

• انتقال ذمه مدیون به ضامن و برطرف شدن دین مدیون، واضح ترین اثر عقد ضمان می باشد. همچنین به دلیل اینکه این عقد، لازم است، طرفین حق ندارند بجز موارد اقاله یا فسخ، آن را باطل کنند.
• چنانچه ضمان به شکل مطلق باشد، زمان آن حال در نظر گرفته می شود. مگر اینکه قراینی بر ضمان مدت‌دار تعریف شده باشد.
• اگر مضمون‌له، ذمه مدیون را برطرف کند، این مساله باعث برائت ضامن نخواهد شد. زیرا ذمه مضمون‌ عنه قبلاً‌ برطرف شده است و برائت ذمه ارتباطی با ذمه ضامن ندارد.
• در صورتیکه دین حال باشد، هر زمان که ضامن دین را پرداخت کند، اجازه دارد به مضمون‌عنه‌ مراجعه کند. ضامن تنها به اندازه دین می‌تواند به مضمون‌عنه مراجعه کند حتی اگر بیشتر پرداخت کرده باشد. اما درصورتیکه کمتر پرداخت کرده باشد، می بایست همان اندازه را از مضمون‌عنه بخواهد، نه مقدار دین را.

نتیجه گیری

از آنجایی که عقد ضمان در عرف و در بین مردم بسیار رایج است آشنایی با قواعد و مقررات آن الزامی است.

همانطور که ذکر شد ضمان در یک دسته بندی کلی شامل ضمان نقل ذمه و ضمان ضم ذمه می شود. در قانون مدنی نیز قانون گذار ضمان نقل ذمه را قبول کرده است. به این معنا که تحقق عقد ضمان و شرایط آن، ذمه ضامن برطرف و ذمه ضامن مشغول می شود. اما در قانون تجارت برخلاف آن هر دو طرف ضامن و مضمون عنه (بدهکار اصلی) در برابر داین یا طلبکار مسئول می باشند.

عقد ضمان عقدی لازم می باشد بنابراین با فوت و یا جنون طرفین باطل نمی شود. این عقد تنها در موارد عسرت ضامن و عدم آگاهی مضمون له، وجود حق فسخ و سرپیچی از قوانین عقد باطل می گردد. در عقد ضمان آگاهی مختصر به دین کافی است و اطلاع دقیق از میزان بدهی الزامی نمی باشد.

توجه داشته باشید در عقد ضمان ثروتمند بودن واجب نیست. اما چنانچه ضامن فقیر باشد و طلبکار از این فقر آگاهی نداشته باشد اجازه دارد عقد را فسخ کند.

کارشناسان گروه وکلای عدل ایرانیان نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی سوالات شما عزیزان را درباره عقد ضمان و شرایط آن ​پاسخ دهند.