حکم قطعی چیست؟

بررسی حکم قطعی

به طور کلی، احکام نسبت به اینکه امکان اعتراض به آنها وجود دارد یا خیر؟ به دو گروه حکم قطعی و حکم غیر قطعی تقسیم می شوند. بنابراین اگر بتوان به رای صادره از دادگاه اعتراض و درخواست تجدید نظرخواهی نمود، این حکم غیرقطعی بوده و در نتیجه غیر قابل اجرا است. به همین ترتیب اگر حکم پس از مرحله بدوی مورد تجدیدنظر قرار بگیرد، در قانون به آن حکم قطعی گفته می شود. لذا حکم قطعی حکمی است که به هیچ روشی نتوان نسبت به آن شکایت کرد.

به دلیل اهمیت موضوع تقسیم بندی احکام، قصد داریم تا در مقاله پیش رو ضمن ارائه تعریف روشنی از حکم قطعی، به روش های اعتراض به آن بپردازیم.

حکم قطعی به چه معناست؟

همانطور که اشاره شد، یکی از انواع احکام صادره بوسیله دادگاه، احکام قطعی می باشند. به طوریکه دیگر امکان تغییر در مفاد این احکام وجود ندارد و به همین دلیل، لازم الاجرا هستند. منظور از لازم الاجرا بودن این احکام این است که محکوم علیه وظیفه اجرای آن را به عهده خواهد داشت.

بنابراین، در یک تعریف کلی می توان گفت، اگر به روش های عادی ( واخواهی و تجدیدنظر خواهی ) نتوان از حکم صادره، شکایت کرد، آن حکم، قطعی است. و در صورتیکه امکان شکایت وجود داشته باشد، حکم غیر قطعی محسوب می شود.

ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که در برخی از احکام، امکان شکایت عادی وجود دارد، اما چون محکوم علیه، در زمان تجدید نظرخواهی و واخواهی اقدامی صورت نداده است، این حق از او سلب شده و حکم قطعی صادر شده است. لذا یکی از موارد لزوم تقسیم‌بندی احکام به دو نوع غیرقطعی و قطعی، لازم الاجرا بودن احکام قطعی است.

حکم قطعی دادگاه تجدیدنظر به چه صورت است؟

در سرفصل قبلی مقاله، تعریف روشنی از حکم قطعی ارائه شد. با استناد به ماده ‌330 قانون آیین دادرسی مدنی می توان گفت: احکام دادگاه های عمومی و انقلاب، پیرامون موارد حقوقی، قطعی به حساب می آید، مگر اینکه براساس قانون، قابل تجدیدنظر باشد.
به همین دلیل، با توجه به این ماده، برخی از احکام، در صورت وجود درخواست تجدیدنظر، به دادگاه تجدیدنظر فرستاده می شوند و پس از بررسی، حکم مورد نظر صادر خواهد شد، که به آن حکم قطعی گفته می شود.

مهلت تجدید نظرخواهی چقدر است؟

براساس ماده336 قانون آیین دادرسی مدنی، زمان در نظر گرفته شده برای تجدید نظر خواهی برای افراد مقیم ایران، بیست روز و برای کسانی که مقیم خارج از کشور هستند، مدت دو ماه از زمان ابلاغ یا انقضای مدت واخواهی در نظر گرفته شده است. بنابراین با انقضای این مدت و انجام نشدن اقدامی حکم صادره قطعی خواهد شد.

مطالعه پیشنهادی : آشنایی با مفاهیم و اصطلاحات حقوقی

در چه مواردی پس از صدور رای دادگاه بدوی حکم قطعی صادر می شود؟

زمانی که رسیدگی اولیه در شورای حل اختلاف صورت گیرد، بعد از صدور حکم در این شورا، مرجع تجدید نظر دادگاه اولیه حقوقی است و پس از آن حکم قطعی صادر می شود.

مطابق با ماده 331 قانون آیین دادرسی مدنی، اگر رای صادره در دادگاه بدوی با اقرار صریح یکی از طرفین در دادگاه انجام شود، حکم قطعی خواهد بود.
همچنین در گذشته اگر ارزش مال کمتر از سه میلیون ریال بود، امکان تجدید نظر وجود نداشت. اما در حال حاضر مطابق با قوانین جدید شوراهای حل اختلاف، کلیه احکام کمتر از بیست میلیون تومان قابل تجدید نظر می باشند.

در نظر داشته باشید که پس از صدور حکم قطعی در قانون، امکان به جریان انداختن پرونده به وسیله ماده 447 یا اعاده دادرسی و یا روش های دیگر اعتراضی وجود نخواهد داشت. اما این موارد در صدور رای قطعی صادره هیچ مشکلی به وجود نمی آورند و حکم قطعی خواهد بود.

آیا امکان تغییر حکم قطعی وجود دارد؟

همانطور که اشاره شد، ویژگی بارز حکم قطعی، امکان پذیر نبودن اعتراض نسبت به آن است. با این وجود، این احتمال نیز وجود دارد که حکمی حتی بعد از عبور پرونده از دو مرحله بدوی و تجدیدنظر، همچنان از لحاظ قانونی و یا شرعی، دارای مشکلاتی باشد. به همین خاطر، از نظر قانونی، برای اعتراض به احکام قطعی دادگاه روش های زیر پیش بینی شده است. بنابراین چنانچه این اعتراض بوسیله دادگاه اثبات شود، حکم قطعی تغییر خواهد کرد.

روش های اعتراض به حکم قطعی

• واخواهی :
  در صورتیکه حکم دادگاه در مرحله اولیه به شکل غیابی صادر شده و به ضرر خواهان باشد و پس از تجدیدنظر خواهی رای مجددا به صورت غیابی صادر شده اما این بار به ضرر خوانده باشد. در این شرایط، اگرچه حکم قطعی شده است؛ اما همچنان برای شخص غایب امکان اعتراض و واخواهی در نظر گرفته شده است. به طوریکه اگر اعتراض بوسیله دادگاه مورد قبول شود، حکم قطعی تغییر خواهد کرد. مرجع صالح رسیدگی به این موارد دادگاه تجدید نظر می باشد.
• اعتراض شخص ثالث :
  به طور کلی شخصی ثالثی که جزء اصحاب دعوا به حساب نمی آید اما صدور حکم قطعی، بر حقوق وی تاثیر گذاشته است، حق اعتراض به حکم قطعی دادگاه را خواهد داشت. بنابراین اگر دادگاه پس از بررسی این اعتراض آن را پذیرفت، نسبت به تغییر حکم قطعی اقدام می نماید.
  مرجع در نظر گرفته شده برای رسیدگی به اعتراض شخص ثالث نیز دادگاه تجدید نظر است.
• فرجام خواهی :
  با استناد به ماده 368 قانون آیین دادرسی مدنی: امکان فرجام خواهی برای احکام صادر شده توسط دادگاه های تجدید نظر استان، وجود ندارد. مگر احکامی که به اصل نکاح و فسخ آن، طلاق، نسب، حجر و وقف مربوط می شوند.
  به همین ترتیب، اگر خواسته خواهان یکی از موارد ذکر شده در بالا باشد، امکان فرجام خواهی حکم قطعی در دیوان عالی کشور وجود دارد.
• اعاده دادرسی :
  براساس ماده 426 قانون آیین دادرسی مدنی، می توان به احکامی که قطعیت یافته اند اعتراض نمود در صورتیکه شامل موارد زیر باشند:
• موضوع رای صادره، مورد ادعای خواهان نباشد.
• حکم، بیش از خواسته صادر شده باشد.
• امکان تضاد در مفاد یک حکم
• حکم صادره با حکم دیگری در مورد همان دعوا متضاد باشد، بدون اینکه دلیل قانونی باعث این اختلاف باشد.
• شخص مقابل متقاضی دادرسی، تقلب و فریبی به کار برده باشد.
• حکم دادگاه بر اساس مستندات جعلی صادر شده باشد و پس آن اثبات شود.

نتیجه گیری

همانطور که در مقاله پیش رو به تفصیل توضیح داده شد، احکام به دو دسته قطعی و غیر قطعی تقسیم می شوند. به طوریکه امکان اعتراض و واخواهی برای احکام قطعی وجود ندارد. با این وجود، از نظر قانونی، برای اعتراض به احکام قطعی، دادگاه روش هایی پیش بینی شده است. به همین ترتیب چنانچه این اعتراض بوسیله دادگاه اثبات شود، حکم قطعی تغییر خواهد کرد.

گروه وکلای عدل ایرانیان نیز آماده است تا به کلیه سوالات شما پیرامون اعتراض به حکم قطعی و شرایط آن پاسخ داده و تا رسیدن به نتیجه مطلوب شما را همراهی کند.

گروه وکلای عدل ایرانیان با سابقه درخشان و پرونده های موفق طی سال های اخیر آماده بررسی پرونده های قضایی و مشاوره های تخصصی در حوزه های مختلف است. شما می‌توانید به کمک مشاوره حقوقی آنلاین مجموعه ما از استیفای کامل حقوق قانونی خود اطمینان خاطر داشته باشید.