مطالبه مهریه پس از فوت زن

مهریه جزو حقوق قانونی زوجه بوده و جزئی از اموال وی تلقی می‌شود. زن می‌تواند در صورتی که مهریه وی عندالمطالبه باشد، در هر زمان نسبت به دریافت آن اقدام و درخواست نماید. از طرف دیگر با توجه به مالکیت زن بر مهریه، مانند هر حق دیگری، مالکیت مهریه نیز در صورت فوت زوجه به وراث منتقل خواهد شد. از همین رو وراث زوجه این حق قانونی را دارند که پس از فوت زوجه به قائم مقامی وی، پرداخت مهریه را از زوج مطالبه نمایند.

پرداخت مهریه زوجه نسبت به تمامی بدهی‌های زوج در اولویت قرار دارد. تنها در صورتی که مدارکی مبنی بر پرداخت مهریه در زمان حیات زوج وجود داشته باشد و یا زوج مدرکی را ارائه کند که نشان دهد که زوجه مهریه را به زوج بخشیده است، می‌تواند از پرداخت این دین، طبق قانون معاف شود. دریافت مهریه‌ی زوجه توسط وراث، با تنظیم دادخواست مطالبه‌ی مهریه‌ی زوجه متوفی مقدور است. برای مطالبه مهریه پس از فوت زن علاوه بر دادخواست، نیاز به ارائه‌ی عقد نامه‌ی زوجه و مدرک گواهی انحصار وراثت نیز وجود دارد.

 آیا امکان مطالبه مهریه پس از فوت زن وجود دارد؟

مهریه یکی از سنت‌ها و رسوم رایج در عقد اسلامی است که از گذشته‌های دور در بسیاری از اقوام رایج بوده است. در زمانی که مرد پاسخ مثبتی از سوی فرد مورد علاقه‌ی خود دریافت می‌کند، رسم براین است که مبلغی را به عنوان مهریه برای وی در نظر می‌گیرد. در گذشته مهریه نشان دهنده‌ی میزان احترام و محبتی بوده که مرد نثار همسر خود می‌کرد و سعی بر این بوده است که با این کار، رابطه‌ی عاطفی مستحکم‌تر شده و تداوم بیشتر و موثرتری داشته باشد.

اگرچه در جامعه‌ی امروز تحولاتی و تغییرات بسیاری در این سنت به وجود آمده است اما همچنان از مواردی است که دانستن در مورد آن می‌تواند برای بسیاری از افراد به ویژه در مطالبه‌ی حق و حقوق در زمانی که تصمیم به پایان این پیوند گرفته می‌شود و یا یکی از طرفین به دلیل فوت از این رابطه خارج می‌شود، راهگشا باشد. با توجه به این که مهریه در واقع نوعی حق برای شخص بوده و زن مالک آن خواهد بود، در این نوشتار به یکی از مسائلی که در حوزه‌ی مهریه و قوانین مربوط به آن کمتر مورد بحث قرار می‌گیرد خواهیم پرداخت و در خصوص چگونگی مطالبه مهریه پس از فوت زن و جوانب آن توضیح خواهیم داد.

مهریه چیست؟

از نظر دین اسلام، مهریه مالی است که به هنگام عقد نکاح از طرف مرد به زن پرداخت می‌شود. در متون اسلامی گاها از کلماتی مانند صداق، صداقیه، کابین و فرض نیست به جای مهریه استفاده می‌شود. مهریه، حقی است که پس از عقد ازدواج به زن تعلق می‌گیرد. دقیقا پس از انجام عقد زن مالک مهریه دانسته شده و هیچ چیز نمی‌تواند این مالکیت را از وی سلب کند.

از طرف دیگر پرداخت مهریه از تکالیف شوهر دانسته شده و در دسته‌ی بدهی‌های همسر قرار می‌گیرد و به دلیل این که جزو اموال زن است، پس از فوت، ورثه‌ی وی می‌توانند آن را مطالبه کرده و از آن بهره‌مند شوند.

شرایط دریافت مهریه پس از فوت زن

در ماده ۹۴۰ قانون مدنی آمده است: «هر کدام از زن و شوهر پس از مرگ از آن‌ یکی ارث می‌برد.» معمولا یکی از رایج‌ترین موارد و سوالاتی که در خصوص مهریه پس از فوت مطرح می‌شود و تعداد قابل توجهی از مراجعه به دادگاه‌ها را به خود اختصاص می‌دهد، مربوط به مطالبه مهریه پس از فوت زن است و از آنجایی که معمولا پس از فوت همسر اموال او بین ورثه به نسبت‌های مشخص شده تقسیم می‌شود.

مطالبه‌ی مهریه به عنوانی سهمی از اموال متوفی توسط زوجه درخواست می‌شود. در مواردی که مهریه زن وجه رایج است (مهریه سکه، طلا، اموال منقول و غیر منقول و… نباشد) مبنای پرداخت مهریه تاریخ فوت زوج قرار می‌گیرد. اما در این جا این سوال پیش می‌آید که آیا با توجه به این که مهریه جزو اموال زوجه محسوب می‌شود، امکان مطالبه دریافت آن توسط ورثه پس از فوت وی وجود دارد یا خیر؟ در ادامه به این سوال از جنبه‌های گوناگون پاسخ خواهیم داد.

چه کسانی می‌توانند مطالبه مهریه پس از فوت زن را انجام دهند؟

مانند هر مال دیگر که به زن تعلق دارد، مهریه زن نیز پس از فوت به ورثه‌ی وی تعلق می‌گیرد. با توجه به این که یکی از حقوق زن پس از ازدواج مهریه‌ی او است، در صورتی که این حق را در زمان حیات از همسر خود دریافت نکرده باشد، در زمان پس از مرگ وی، تمامی وراث وی طبق قانون می‌توانند آن را از زوج و یا از اموال ماترک وی مطالبه نمایند. به طور معمول وراث زوجه پس از مرگ برای دریافت سهم از مهریه را افراد زیر تشکیل می‌دهند:

• فرزندان: فرزندان طبق قانون جزو وارثین محسوب شده و می‌توانند سهم الارث خود را طبق سهم مشخص شده از مهریه مادر مطالبه نمایند.
• پدرو مادر زوجه: در صورتی که پدر و مادر زن در قید حیات باشند، از مهریه زن ارث می‌برند.
• زوج : اگر تنها ورثه‌ی زن، همسرش باشد، تمام اموال زن از جمله مهریه به همسر به او تعلق می‌یابد و اگر تنها وارث وی نباشد، طبق قوانین انحصار وراثت، مالک بخشی از مهریه خواهد بود.

نکته‌ی قابل توجه در مورد مطالبه مهریه پس از فوت زن این است که اگر در ایام زناشویی نزدیکی انجام نشده باشد، زن و ورثه‌ی وی مالک نصف مهریه خواهند بود و اگر رابطه‌ی زناشویی انجام شده باشد، وراث مالک تمام مهریه هستند. در این موارد برای مشخص کردن میزان و سهم الارث هر یک از وراث، بایستی قوانین مربوط به طبقات وراثت به صورت کامل مورد توجه قرار گیرد.

مهریه پس از فوت زن در چه صورت قابل مطالبه است؟

• در صورتی که زنی که استحقاق دریافت مهریه را داشته باشد و مهریه‌ی وی وجه رایج باشد و قبل از این که مهریه را از همسر خود طلب کند و یا آن را به وی ببخشد، فوت کند، مهریه به عنوان بخشی از اموال زن به ورثه‌ی او منتقل شده و تمامی ورثه بر اساس نسبت سهم الارث خود می‌توانند طلب خود را از همسر وی یا در صورتی که در قید حیات نباشد از اموال باقیمانده از زوج درخواست نمایند.
• در صورتی که زوج اسنادی مبنی بر پرداخت مهریه به زوجه در زمان حیات ارائه نماید و یا این که مدارکی مبنی بر بخشیده شدن مهریه توسط زوجه وجود داشته باشد، زوج ملزم به پرداخت مهریه به وراث پس از فوت زوجه نیست.
• بر اساس ماده 1089 قانون مدنی، هرگاه عقد میان زوجین به دلیلی باطل بوده باشد، در این شرایط مرد می‌تواند پس از فوت زن، مهریه را نپردازد.
• از آنجایی که زوجین می‌توانند پس از انجام عقد ازدواج در مورد مهریه توافق کنند، در صورتی که زن پیش از تعیین مهریه فوت کرده باشد و بین آن‌ها رابطه‌ی زناشویی واقع نشده باشد، مرد از پرداخت مهریه معاف خواهد بود؛ در صورتی که رابطه‌ی زناشویی واقع شده باشد، زن مستحق مهر المثل است.

درچه صورت مطالبه مهریه پس از فوت زن به صورت اقساط پرداخت می‌شود؟

اگر زوج در زمان فوت زوجه در رابطه‌ی زوجیت با وی بوده باشد، با توجه به این که در دسته‌ی وراث قرار می‌گیرد از مهریه ارث می‌برد. در صورت که زوج توانایی مالی جهت پرداخت کل مهریه به صورت یک مرحله‌ای را نداشته باشد، می‌تواند با ارائه‌ی درخواست اعسار، مهریه را به صورت اقساطی به وراث پرداخت نماید.

برای مطالبه مهریه پس از فوت زن بایستی چه مدارکی ارائه شود؟

• وارثین زوجه باید مدارکی مانند گواهی حصر وراثت و عقدنامه زوجه به پیوست دادخواست خود، تقدیم دادگاه کنند.
• حتی در شرایطی مانند قتل زوجه، مهریه ساقط نمی‌شود و ورّاث می‌توانند به مطالبه و وصول آن اقدام کنند. تنها نکته در این قسمت این است که در صورتی که زوجه توسط زوج به قتل رسیده باشد، از سهم الارث مهریه محروم خواهد شد.
• در صورتی که زوجه فوت شده باشد، مهریه به وراث به ارث می‌رسد؛ در این حالت ورثه مستحق دریافت اصل مبلغ مندرج در عقدنامه و نه ارزش روز آن به عنوان مهریه هستند. به دلیل این که این حق برای زوجه در نظر گرفته شده نه وراث وی، بنابراین این مبلغ بر مبنای ارزش روز محاسبه نمی‌شود.

جمع بندی و نتیجه گیری

• مهریه پس از فوت شوهر نیز به زن تعلق می‌گیرد و بایستی از اموال باقیمانده از شوهر پرداخت شود.
• مهریه به ارث می‌رسد؛ بنابراین در صورت فوت زوجه، وراث می‌توانند بر اساس سهم الارث خود از مبلغ مهریه بهره مند شوند.
• ملاک میزان محاسبه مهریه، مبلغ معین شده در زمان عقد است و تنهای همان مقدار مورد حمایت قانون خانواده قرار می‌گیرد.
• مهریه از دیون ممتازه است؛ به این معنی که پرداخت آن بر هر طلب دیگری برتری دارد و ابتدا بایستی مهریه و سپس بدهکاری‌های دیگر پرداخت شوند.