تفاوت ارش و دیه

تعریف ارش و دیه

هرچند ارش نوعی دیه است که در قانون مجازات اسلامی قانون گذار از آن نام برده است اما برخلاف دیه غیر مقدر است و میزان آن در شرع تعیین نشده است و قانون گذار نحوه محاسبه آن را حسب نوع و کیفیت جنایت و میزان خسارت وارده بر سلامت مجنی علیه قرار داده است.

ماده 448 قانون مجازات دیه را مال معینی می داند که در شرع مقدس به سبب جنایت غیرعمدی بر نفس، عضو یا منفعت، یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد مقرر شده است. بر خلاف دیه، ارش دیه غیر مقدر است که میزان آن در شرع تعیین نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تاثیر آن بر سلامت مجنی علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می کند.

اولین و مهم ترین تفاوت ارش و دیه آن است که میزان دیه در شرع مقدس معین شده و میزان آن در ابتدای هر سال توسط رئیس قوه قضائیه به تفصیل بر اساس نظر مقام رهبری تعیین و اعلام می شود. اما ارش نوعی مجازات نقدی است که باید به قربانی جرم پرداخت شود و میزان آن توسط دادرس تعیین می شود که حسب نوع جنایت متفاوت است.

البته لازم به ذکر است که امروزه مراجع قضائی با عنایت به ماده یک قانون نظام پزشکی، مشخص نمودن میزان ارش را به پزشک قانونی واگذار می کنند. اگر چه وظیفه ای به منظور تجویز پزشک قانونی وجود ندارد.

مصادیق دیه مقدر و غیر مقدر در قانون:

دیه برای اعضای خاصی از بدن مانند مو، بینی،گوش، دست، پا، دندان، استخوان ها و بعضی از جراحات وارده به صورت، تعیین شده است در حالی که در رابطه با سایر جراحت ها و صدمات وارده شارع، دیه مقدار معین ننموده و در اینجاست که ناگزیر می بایست ارش تعیین شود تا خسارت وارده به مجنی علیه جبران گردد که مبلغ ارش به صراحت ماده 548 از دیه کمتر است.

مقادیر دیه مقدر:

دیه قتل:

دیه ای معادل یک دیه کامل دارد که نرخ دیه در ابتدای هر سال توسط رئیس قوه قضاییه تعیین می شود.

دیه اعضای بدن:

از بین بردن هر یک از اعضای فرد و هر دو عضو از اعضای زوج، دیه کامل و از بین بردن هر یک از اعضای زوج نصف دیه کامل دارد.

دیه منافع اعضاء:

چنانچه شخص مرتکب جنایتی بر دیگری شود به گونه ای که مجنی علیه برخی از حواس خود را از دست بدهد باید دیه منافع آن عضو را بپردازد. که مطابق قانون مجازات اسلامی دیه منافع شامل دیه عقل، دیه شنوایی، دیه بینایی، دیه بویایی، دیه صورت و گویایی است.

دیه جراحات:

دیه جراحات بنا به تشخیص پزشکی قانونی مقدار آن مشخص می شود و شخص مرتکب باید به موجب جراحتی که به وجود آورده دیه جراحات وارده را بپردازد که در مفاد 709 الی 715 قانون مجازات بیان شده است.

دیه جنایت بر میت:

دیه جنایت بر میت یک دهم دیه کامل انسان زنده است.

نحوه محاسبه ارش و دیه:

قانون گذار معیار پرداخت دیه را به عواملی وابسته می داند و بر مبنای آن جانی را ملزم به پرداخت دیه به مجنی علیه می نماید:

براساس نوع صدمه:

اینکه قرار است جنایت وارده بر نفس باشد و باعث سلب حیات شود و یا بر اعضای بدن و جوارح برحسب ضرب و جرح عمدی و یا غیر عمدی بوده باشد برحسب نوع صدمه میزان آن متغییر می باشد.

براساس جنسیت:

قانون گذار در مفاد قانونی بین مبلغ دیه زن و مرد تفکیک قائل شده و میزان آن را جز موارد استثنایی از جمله دیه ناشی از تصادفات یکی ندانسته است. اما در پرداخت ارش فرقی میان مبلغ آن برای زن و مرد قائل نشده و هر دو را به یک میزان مستحق دریافت این حق می داند. نص صریح ماده 526 مصداق بارز این موضوع می باشد.

تبصره: در کلیه جنایاتی که مجنی علیه مرد نیست معادل تفاوت دیه تا سقف دیه مرد از صندوق تامین خسارت های بدنی پرداخت می شود.

نحوه محاسبه ارش

فرمول محاسبه دقیقی برای تعیین میزان ارش جزایی وجود ندارد. بنابراین در عمل دادگاه ها برای محاسبه دقیق ارش موضوع را به کارشناس پزشکی قانونی ارجاع می دهند و از او می خواهند که میزان ارش را محاسبه و در اختیار قضات قرار بدهد. سپس با تکیه بر نظر کارشناس و معیارهای ذیل قاضی میزان ارش را تعیین می کند.

نوع جنایت: منظور از نوع جنایت بر اینکه عمدی بوده یا غیر عمدی می باشد.

کیفیت جنایت: منظور شیوه ارتکاب جنایت اعم از اینکه مسلحانه بوده یا غیر مسلحانه می باشد.

میزان خسارت وارده به نسبت میزان دیه تعیین شده: میزان ارش بر حسب دیه مقدر تعیین می شود.

تاثیر جنایت بر سلامت قربانی: اینکه مورد جنایت چه آسیب های جسمی بر سلامت مجنی علیه داشته است.

مهلت پرداخت ارش و دیه :

ماده 488 قانون مجازات بسته به نوع وقوع جنایت تفکیک قائل شده است:

در مواردی که بین مرتکب جنایت عمدی و اولیای دم یا مجنی علیه بر گرفتن دیه توافق شود لکن مهلت پرداخت آن مشخص نگردد دیه باید ظرف یک سال از حین تراضی پرداخت گردد.

قانون گذار در مورد مهلت پرداخت ارش ساکت بوده و همانند دیه مهلت تعیین ننموده است در این راستا نظریه مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه بیان می دارد که مهلت های معینه برای پرداخت دیه شامل پرداخت ارش نمی شود و مطالبه آن در هر زمان ممکن می باشد.

دریافت کنندگان ارش و دیه:

مجنی علیه:

اگر جنایت بر نفس نباشد و مجنی علیه بر اثر جنایت جانی مستحق دریافت دیه بر اعضا، منافع، دیه جراحات باشد، دیه به خود او تعلق می گیرد.

اولیای دم و وراث مقتول:

از آنجایی که دیه به مجنی علیه تعلق دارد در صورت فوت وی، اولیا دم که در مفهوم اعم وراث مجنی علیه محسوب می شوند، جز بستگان مادری، همگی از دیه ارث خواهند برد و دیه فی مابین آن مطابق احکام ارث تقسیم می گردد.

بیت المال:

در فرضی که مقتول وراث نداشته باشد دیه او به بیت المال تعلق خواهد گرفت. مطابق ماده 451 قانون مجازات در صورت فقدان وارث، مقام رهبری وارث است.

دیه جنایت بر میت

تبصره ماده 772 قانون مجازات بیان می دارد که دیه جنایت بر میت به ارث نمی رسد بلکه متعلق به خود میت است.

اما در رابطه با ارش از آنجایی که جنایت مادون نفس است و منجر به آسیب به نفس نشده و تنها موجب ایجاد آسیب ها و صدماتی به بزه دیده می باشد، خود مجنی علیه مستحق دریافت آن است و قابل به ارث رسیدن نیست. مگر آنکه شرایط قصاص وجود داشته باشد که حق قصاص به ارث می رسد.

مسئول پرداخت ارش و دیه

مطابق اصل قانونی (شخصی بودن مجازات ها) پرداخت دیه بر عهده مرتکب جنایت است نه دیگری. اما بر این اصل استثنا وارد بوده و قانون گذار در شرایط پرداخت آن را به شخصی دیگر جز فاعل جرم واگذار نموده است. که ماده 462 و 463 بیانگر این اصل و استثنا آن هستند. معیار قانون گذار در تعیین مسئولیت، نوع جنایت بر اینکه عمد بوده یا شبه عمد و یا خطای محض می باشد.

ماده 462 قانون مجازات: دیه جنایت عمدی و شبه عمدی بر عهده خود مرتکب است. اعم از اینکه این رفتار مجرمانه را به نحو مباشرت انجام داده باشد یا تسبیب. این حکم در رابطه با دیه غیر مقدر نیز قابلیت اجرا دارد.

ماده 463 قانون مجازات: در جنایت خطای محض در صورتی که جنایت با بینه یا قسامه یا علم قاضی ثابت شود پرداخت دیه بر عهده عاقله است و اگر با اقرار مرتکب یا نکول او از سوگند یا قسامه ثابت شد بر عهده خود او است.

نتیجه گیری:

در این مقاله به بررسی ارش و دیه که قانون گذار در کتاب دیات از آن به عنوان مجازات قانونی مرتکب جنایت که با داشتن سو نیت عامدانه یا غیر عمدی موجب ایجاد صدمات و جراحات بر نفس یا مادون نفس شده صحبت کردیم و بیان داشتیم که جانی حسب نوع جنایت از اینکه عمدی بوده یا شبه عمد یا خطای محض می بایست در صدد جبران خسارت وارده برآید.

در رابطه با جنایت بر نفس و مادون نفس این میزان خسارت توسط شارع مقدس معین شده است؛

اما در مواردی بابت ایجاد صدمات وارده به اعضا و جوارح بدن در قانون تعیین این خسارت بر عهده دادرس نهاده شده تا حسب مورد با توجه به نوع و کیفیت جنایت و استفاده از نظر کارشناس پزشکی قانونی این میزان خسارت وارده را تعیین و جانی را ملزم به پرداخت آن به بزه دیده نماید که مورد اول را دیه مقدر و تعیین شده و دومی را ارش یا دیه غیر مقدر می نامند.

مرکز حقوقی عدل ایرانیان با سابقه چندین ساله در امر وکالت با همکاری وکلای متخصص و مشاورین حقوقی خبره آماده بررسی پرونده های قضائی شما در رابطه با ارش و دیه در کوتاه ترین زمان ممکن و ارائه برترین راهکارهای حقوقی می باشد شما می توانید با اطمینان خاطر مشکلات حقوقی خود را به وکلای پایه یک عدل ایرانیان بسپارید تا به بهترین نتیجه مطلوب برسید.