مرور زمان چیست و چه نکات قانونی را باید درباره آن بدانیم؟

گاهی ممکن است فرد پس از گذشت ماه ها یا سال ها به محکمه یا دادگاه، جهت شکایت و اقامه دعوی مراجعه نماید. اما آیا پس از گذشت این مدت می تواند نسبت به این امر اقدام نماید؟ یا به عبارت بهتر دعوی شامل قاعده مرور زمان می شود؟ در ادامه ضمن پاسخ به این سوال به جزئیات بیشتر در این زمینه خواهیم پرداخت.

مرور زمان چیست؟

به طور کلی مرور زمان به ‌معنای سپری شدن زمانی است که پس از آن امکان شکایت، تعقیب متهم، صدور و اجرای حکم وجود ندارد. در واقع پس از گذشت زمان، که مقدار آن بسته به اهمیت هر جرم در قانون مشخص شده است، جامعه از صدمه ‌ای که بر پیکرش وارد آمده است، چشم‌ پوشی می‌کند. به عبارت بهتر می توان گفت مرور زمان به معنای گذشت مدت زمانی است که موجب ایجاد وضعیت حقوقی جدیدی می‌ گردد. بنابراین گذشت زمان می‌تواند در تعقیب مجرم و اجرای مجازات موثر باشد.

لازم به ذکر است مرور زمان مختص جرایم تعزیری است و جرایم موجب قصاص و حد مشمول مرور زمان نمی‌ شوند. در این ادامه به انواع مرور زمان خواهیم پرداخت.

انواع مرور زمان چیست؟

مرور زمان دارای انواع گوناگون بوده و در شرایط مختلف تعاریف متعددی از آن ارائه می شود که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مرور زمان شکایت

این نوع مرور زمان مخصوص جرایم قابل گذشت است. جرم قابل ‌گذشت نیز جرمی است که صرفاً با شکایت شاکی قابل تعقیب است و درصورت گذشت شاکی در هر مرحله از رسیدگی، تعقیب یا مجازات موقوف می‌شود. 

• مرور زمان تعقیب

در صورتی که از تاریخ وقوع جرم تا انقضای مواعد قانونی جرم غیرقابل گذشت تعقیب نشود، پس از آن دیگر امکان تعقیب وجود ندارد. به عبارت دیگر، مرور زمان در صورتی تعقیب جرایم موجب تعزیر را موقوف می‌کند که از تاریخ وقوع جرم تا انقضای مواعد زیر تعقیب نشده یا از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی یا تحقیقی تا انقضای این مواعد به صدور حکم قطعی منتهی نشده باشد. این مواعد با توجه به نوع جرم متفاوت است که در ادامه به جزئیات آن خواهیم پرداخت:

• جرایم تعزیری درجه یک تا سه، با انقضای پانزده سال.
• جرایم تعزیری درجه چهار، با انقضای ده سال.
• جرایم تعزیری درجه پنج، با انقضای هفت سال.
• جرایم تعزیری درجه شش، با انقضای پنج سال.
• جرایم تعزیری درجه هفت و هشت، با انقضای سه سال.

به علاوه، در مورد صدور قرار اناطه، مرور زمان تعقیب از تاریخ قطعیت رأی مرجعی که رسیدگی کیفری منوط به صدور آن است، شروع می‌شود.

لازم به ذکر است در جرایم تعزیری قابل گذشت هرگاه متضرر از جرم در مدت یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط می‌شود مگر اینکه تحت سلطه متهم بوده یا به دلیلی خارج از اختیار، قادر به شکایت نباشد که در این صورت مهلت مزبور از تاریخ رفع مانع محاسبه می‌شود.

همچنین هرگاه متضرر از جرم قبل از انقضای مدت مذکور فوت کند و دلیلی بر صرف نظر وی از طرح شکایت نباشد، هر یک از ورثه وی در مهلت شش ماه از تاریخ وفات حق شکایت دارد. 

• مرور زمان دادرسی

چنانچه از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی یا تحقیقی تا انقضای مواعد قانونی، حکم قطعی صادر نشود، پس از آن دیگر امکان صدور حکم وجود ندارد. طبق تبصره یک ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی «اقدام تعقیبی یا تحقیقی، اقدامی است که مقامات قضایی در اجرای یک وظیفه قانونی از قبیل: احضار، جلب، بازجویی، استماع اظهارات شهود و مطلعان، تحقیقات یا معاینه محلی و نیابت قضایی انجام می‌دهند.»

• مرور زمان اجرای حکم

اگر از زمان «قطعیت حکم» تا انقضای مواعد قانونی حکم اجرا نشود، پس از آن دیگر امکان اجرای مجازات وجود ندارد.

• مرور زمان اقسام سرقت‌های تعزیری

سرقت جرمی غیرقابل گذشت است؛ بنابراین مشمول مرور زمان شکایت نمی‌شود و خواه شاکی شکایت کند، خواه نه، این جرم از سوی دادستان قابل تعقیب است. قانون مجازات اسلامی برای سرقت‌ های مختلف با توجه به شرایط و نحوه وقوع آن، مجازات‌ متفاوتی مقرر کرده است. بر همین اساس، مدت زمانی که برای چشم پوشی از اقسام سرقت باید سپری شود نیز متفاوت است. 

مطالعه بیشتر : برای چه مجازات هایی از  وکیل کیفری باید کمک بگیریم ؟ 

مرور زمان صدور حکم از چه زمانی شروع می شود؟

اگر از تاریخ نخستین اقدام تعقیبی، تا انقضاء مهلت زمانی که برای مرور زمان لازم است درباره موضوع حکمی صادر نشود، پس از انقضای مهلت قانونی موضوع مشمول مرور زمان خواهد شد. در ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی نیز مرور زمان را از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی یا تحقیقی تا انقضای مواعد مذکور در این ماده در صورتی که به صدور حکم قطعی منتهی نگردیده باشد مرعی می داند.

اقدام تعقیبی یا تحقیقی که در ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی به آن اشاره شده است به معنای هر نوع اقدامی است که مقامات قضایی در راستای عمل به وظایف قانونی خود انجام می‌دهند مانند احضار، جلب، بازجویی، استماع اظهارات شهود و مطلعان، تحقیقات یا معاینه محلی و نیابت قضایی. بنابراین، هرگاه مدیر دفتر یک مرجع کیفری دستور احضار متهم را صادر کند یا دستور تجدید اوراق احضاریه و ابلاغ مجدد آنها را بدهد، این اقدامات قاطع مرور زمان کیفری نخواهد بود.

 مرور زمان اجرای احکام تعزیری چقدر می باشد؟

به طور کلی مرور زمان اجرای احکام قطعی تعزیری را موقوف می‌کند و مدت آن از تاریخ قطعیت حکم به شرح زیر می باشد:

• جرایم تعزیری درجه یک تا سه با انقضای بیست سال.
• جرایم تعزیری درجه چهار با انقضای پانزده سال.
• جرایم تعزیری درجه پنج با انقضای ده سال.
• جرایم تعزیری درجه شش با انقضای هفت سال.
• جرایم تعزیری درجه هفت و هشت با انقضای پنج سال.

اگر اجرای تمام یا بقیه مجازات موکول به گذشتن مدت یا رفع مانعی باشد، مرور زمان از تاریخ انقضای آن مدت یا رفع مانع محاسبه می‌شود.

مرور زمان اجرای احکام دادگاه‌ های خارج از کشور درباره اتباع ایرانی در حدود مقررات و موافقتنامه‌ های قانونی، مشمول مقررات این ماده است.

کدام جرایم مشمول مرور زمان نمی ‌شوند؟

پیش تر به جرایمی که قاعده مرور زمان در آن نقش ایفا می کند اشاره شد، حال سوالی که در اینجا مطرح می شود آن است که کدام جرایم مشمول این قاعده نمی شوند؟ مطابق با قانون موارد زیر از این قاعده مستثنی بوده و مشمول مرور زمان نمی شوند:

• جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور
• جرایم اقتصادی شامل کلاهبرداری و جرایم موضوع تبصره ماده (۳۶) این قانون مجازات اسلامی با رعایت مبلغ مقرر در آن ماده.
• جرایم موضوع قانون مجازات اسلامی مبارزه با مواد مخدر
• قانون مجازات اسلامی

آیا مرور زمان در جرام حدی اجرا می شود؟

مرور زمان در جرایم حدی که مستوجب قصاص و دیه است مشمول مرور زمان نشده و گذشت این مدت موجب از بین رفتن حق نمی‌شود. همچنین قانونگذار مرور زمان را تنها در تعزیرات پذیرفته است، زیرا حاکم این اختیار را دارد که تعزیرات را اجرا کند یا خیر، از این جهت دست او نیز به منظور پذیرفتن مرور زمان باز است.

همچنین هرگاه در مورد یک شخص به موجب حکم یا احکامی محکومیت‌ های قطعی متعدد صادر شود، شروع به اجرای هر یک از محکومیت‌ها، نسبت به دیگر محکومیت‌ها، قاطع مرور زمان است. به عبارت دیگر، هرگاه برای شخصی بر اساس یک یا چند حکم، محکومیت‌ های قطعی متعدد صادر شود، در صورت شروع به اجرای هر یک از محکومیت‌ها، مرور زمان محکومیت ‌های دیگر قطع می‌ شود و به پایان می‌رسد. به علاوه، در مواردی که اجرای مجازات فرد محکوم، معلق شده یا به صورت مشروط آزاد شده باشد اما پس از مدتی قرار تعلیق اجرای مجازات یا حکم آزادی مشروط او لغو شود، آغاز مرور زمان، تاریخ لغو قرار یا حکم است و مرور زمان از این تاریخ محاسبه می‌ شود.

آیا مرور زمان مشمول همه شرکا و معاونان جرم می شود؟

قطع مرور زمان مطلق است و نسبت به همه شرکا و معاونان جرم اعم از آنکه تعقیب شده یا نشده باشند، اعمال می‌شود. همچنین شروع به اجرای حکم در مورد برخی از شرکا یا معاونان جرم، قاطع مرور زمان نسبت به دیگر محکومان است.

به علاوه، متوقف شدن تعقیب، صدور حکم یا اجرای مجازات، مانع از پرداخت و ادای حقوق مدعی خصوصی نیست و متضرر از جرم می‌تواند دعوای خصوصی را در مرجع صالح اقامه کند. به بیان ساده تر مرور زمان موجب از بین رفتن حق مدعی خصوصی نمی‌شود؛ اما اعمال مجازات و جنبه عمومی جرم مشمول مرور زمان می‌شود.

گروه وکلای عدل ایرانیان با سابقه درخشان و پرونده های موفق طی سال های اخیر آماده بررسی پرونده های قضایی و مشاوره های تخصصی در حوزه های مختلف حقوقی می باشد. با اعتماد به وکلای پایه یک دادگستری عدل ایرانیان می توانید از استیفای کامل حقوق قانونی خود اطمینان خاطر داشته باشید.

مطالب مرتبط:

• تامین خواسته مهریه
• تامین خواسته چک
• وکیل چک 
• اعلام مفقودی و گم شدن چک
• رفع اثر چک برگشتی
• خسارت تاخیر تادیه 
• اعتراض ثالث و نکات قانونی که باید درباره آن بدانید
• ابطال سند رسمی و هر آنچه که باید درباره آن بدانید
• جرم اختلاس چیست و چه مجازاتی را به دنبال دارد؟