استرداد جهیزیه و نکات قانونی که باید درباره آن بدانیم

علی رغم اینکه از لحاظ قانونی به هنگام ازدواج تهیه جهیزیه از وظایف زن به شمار نمی رود، با این حال طبق عرف جامعه این امر از سوی زوجه و خانواده وی صورت می گیرد. حال سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که در صورتی که زوجین طی زندگی مشترک خود تصمیم به جدایی از یکدیگر بگیرند، تکلیف جهیزیه چه می شود و آیا زن می تواند جهیزیه خود را باز پس گیرد یا خیر؟ در ادامه به جزئیات بیشتر در این زمینه و نیز موضوع استرداد جهیزیه از منظر قانون خواهیم پرداخت.

محتوا نمایش

استرداد جهیزیه چیست؟

به طور کلی اموال، وسایل و اثاث منزل که بر طبق رسم و رسوم زن به خانه شوهر می‌آورد، تحت عنوان جهیزیه شناخته می‌شود.

مطابق با ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، تهیه اثاث خانه به عهده مرد گذاشته شده و زن اساساً وظیفه ای جهت تامین اثاث منزل ن ندارد، با این حال در صورتی تهیه آن را به عهده گیرد و به عنوان اثاث خانه در اختیار مرد قرار دهد، می تواند آن را مطالبه نماید.

به این منظور در صورتی که بر اساس اقرار مرد، شهادت شهود یا فهرست سیاهه و دیگر دلایل محکمه پسند ثابت شود که زن مقدار و اقلام مشخصی از اثاث البیت را به عنوان جهیزیه به خانه مرد آورده و تحویل مرد داده، هر زمان اراده کند می تواند از زوج این وسایل را پس بگیرد و زوج حق مخالفت ندارد.

آیا استرداد جهیزیه قبل از طلاق امکان پذیر است؟

پاسخ به این سوال مثبت است چرا که زن مالک آن وسایل است. البته لازم به ذکر است اموال و وسایلی را که شوهر در طول زندگی مشترک خریداری می کند حتی آنچه را که در خرابی یا استهلاک جهیزیه زن خریداری می کند، جزء جهیزیه محسوب نمی شود. جهیزیه همان است که در شروع زندگی مشترک زن به خانه شوهر آورده است و اگر در طول زمان این وسایل خراب یا مستهلک شوند، شوهر مسئولیتی و تکلیفی برای پرداخت وجه آن یا دادن جایگزین ندارد. بنابراین اگر سالیانی از زندگی گذشته باشد بدیهی است که بعضی از وسایل منزل مستهلک و یا بعضا خراب می شوند. زن اگر بخواهد این زمان دادخواست استرداد جهیزیه بدهد فقط آنچه باقی مانده را می تواند مسترد نماید.

استرداد جهیزیه چگونه انجام می شود؟

یکی از ارکان اساسی که در دعوی استرداد جهیزیه نقش کلیدی بازی می کند سیاهه یا لیست وسایل جهزیه است که زن به هنگام ازدواج به خانه مرد برده است.

لیست اقلام جهیزیه یا همان سیاهه از دیر باز در کشورمان رایج بوده است و نمونه های خطی قدیمی به کرات دیده شده است. به این منظور معمولا فهرستی کامل از جهیزیه با جزئیات آن تهیه و پس از استقرار در خانه شوهر از وی امضاء اخذ می نمایند که این اقلام به منزل وی آورده شده است.

جهت طرح دعوی استرداد جهیزیه زن می تواند از طریق دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف به استناد سیاهه دادخواست تقدیم کند.

چه نکاتی را باید در تهیه سیاهه در نظر گرفت؟

عموما زوج‌ها برای جلوگیری از سوء تفاهم های احتمالی دربارهٔ میزان جهیزیه و جزئیات آن در هنگام طلاق، از شیوه تهیه سیاهه از اموال جهیزیه استفاده کنند.

سیاهه پس از امضای زوج و ۲ شاهد حالت سند عادی را پیدا می‌کند کە در زمان اختلاف می تواند برای اثبات ادعای زوج بە کمک او بیاید، اما اگر هم پولی بە شکل مستقیم بابت جهیزیه پرداخت شود و بە طور مثال با این پول وسایلی خریداری شود، داشتن فاکتور معتبر اولین قدم برای مطالبه حق و حقوق مادی زوجه در زمان بروز اختلاف است.

در گام بعدی زوجه باید ثابت کند وسایلی کە او خریده بوده و بە عنوان جهیزیه با خود بە خانه بخت آورده، در اختیار زوج بوده است. در این موارد ممکن است زنی بە طور مثال یخچالی بخرد، اما هیچ گاه آن را بە خانه شوهرش نیاورد و بە خانه برادرش ببرد، اما مهم است کە این جهیزیه بە زوج داده شود یا در اختیار او باشد. اصولا برای تهیه سیاه باید نکاتی را مورد توجه قرار داد که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

امضای زوج بە سیاهه اعتبار می دهد، اما اگر اثر انگشت او در سیاهه درج شود، این موضوع اعتبار سیاهه را بیشتر می‌کند. بهتر است شهود مرد باشند و از اقوام زوجه نباشند.
اگر سیاهه در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم شود، این مساله حکم سند رسمی را پیدا می کند و اعتبار بیشتری خواهد داشت. می توان امضای زوجه را در دفترخانه گواهی امضا کرد کە در صورت بروز اختلاف زوج نتواند نسبت بە امضای خود ادعای انکار، جعل و تردید مطرح کند.
در سیاهه معمولا توصیف می گردد کە بە طور مثال فرش از چه نوعی است؟ ماشینی است یا دستباف؟ چه مارکی دارد و نکته قابل ذکر دیگر در این زمینه، «شروط احتمالی» است کە ممکن است همسران بخواهند در زمینه جهیزیه در عقدنامه خود ذکر کنند. اگر زن در عقدنامه شرط کند کە جهیزیه را هنگام ازدواج بە زوج واگذار کردم، یا این کە بنویسد: کل جهیزیه را بخشیدم یا بە همسرم فروختم و صلح کردم، چه در عقدنامه و چه در قالب اسناد رسمی دیگر، این مساله معتبر خواهد بود و دیگر زن نمی تواند نسبت بە جهیزیه ادعایی داشته باشد اما اگر چنین عقدی میان زوج و زوجه برقرار نباشد، قانون مطابق «عقد عاریه» در مورد جهیزیه تصمیم خواهد گرفت.

اجرت المثل جهیزیه زن

یکی از موارد اختلاف زن و شوهر درمورد جهیزیه، تقاضای اجرت المثل جهیزیه ای که مورد استفاده خانواده قرار گرفته است، می باشد. زن از جهت قانونی هیچگونه تعهدی نسبت به تأمین أسباب و اثاثیه منزل نداشته است، بلکه وظیفه ی شوهر بوده است که ابزار و وسایل منزل را به عنوان نفقه فراهم کند.

در هر صورت مرد از تجهیزاتی که زن فراهم نموده بهره برده و از آنان استیفای منفعت کرده است که با استناد به ماده ۳۳۷ قانون مدنی «هر گاه کسی بر حسب اذن صریح یا ضمنی از مال غیر استیفای منفعت کند صاحب مال مستحق اجرت المثل خواهد بود مگر این که معلوم شود که اذن در انتفاع مجانی بوده است.» مرد موظف به پرداخت اجرت المثل آن می باشد مگر در صورتی که معلوم شود اذن زن در انتفاع و استفاده مرد و خانواده از جهیزیه مجانی بوده است.

در اینجا امکان دارد این مسئله مطرح شود که در روابط زوجیت، اذن در استفاده از جهیزیه مجانی می باشد مگر در حالتی که خلاف این مسئله ثابت گردد. قانون گذار در قانون حمایت از خانواده ضمن به نتیجه رساندن این بحث، مرد را مسئول دانسته است. ماده ۳۰ قانون حمایت از خانواده مقرر می دارد: «در مواردی که زوجه در دادگاه ثابت کند به امر زوج یا اذن وی از مال خود برای مخارج متعارف زندگی مشترک که بر عهده زوج است هزینه کرده و زوج نتواند قصد تبرع زوجه را اثبات کند، می تواند معادل آن را از وی دریافت نماید».

مفاد این ماده عام بوده و بیان کننده زمانی است که جهیزیه برای استفاده مشترک خانواده مهیا شده باشد. بنابراین مرد باید اجرت المثل استفاده از جهیزیه را به زن پرداخت کند مگر اینکه قصد تبرع زن را ثابت نماید.

آیا فروش جهیزیه توسط زوج تعقیب کیفری به دنبال دارد؟

اصولا جهیزیه بە رسم امانت از سوی زوجه در اختیار زوج قرار می‌گیرد و زوج فقط می‌تواند از منافع آن استفاده کند. اما مطابق قانون، عاریه دهنده می تواند هر زمانی کە اراده کرد، مورد عاریه را از عاریه گیرنده پس بگیرد. زوج نیز بە عنوان امین زوجه، فقط تا زمانی کە از آن درست استفاده کند و صدمه ای بە آن نزند می تواند از جهیزیه استفاده کند.

همچنین با توجه به مال بودن جهیزیه و اختصاص این اموال به زن، در صورتی که مرد جهیزیه همسرش را به فروش برساند، ممکن است با اتهام فروش مال غیر که مجازات آن درحکم کلاهبرداری است، روبرو شود و تحت تعقیب کیفری قرار گیرد.

این محکومیت غیر قابل تبدیل به جزای نقدی است و حداقل یکسال حبس، پرداخت جزای نقدی معادل دو برابر مال برده شده و همچنین رد مال را به دنبال دارد.

گروه وکلای عدل ایرانیان با سابقه درخشان و پرونده های موفق طی سال های اخیر آماده بررسی پرونده های قضایی و مشاوره های تخصصی در حوزه های مختلف حقوقی از جمله دعاوی خانواده می باشد. با اعتماد به وکلای پایه یک دادگستری این موسسه می توانید از استیفای کامل حقوق قانونی خود اطمینان خاطر داشته باشید.

مطالب مرتبط: