قانون آیین دادرسی مدنی چیست و به چه موضوعاتی می پردازد؟

به طور کلی آگاهی نسبت به دو دسته از قوانین در جامعه ضرورت دارد؛ نخست آن دسته از قوانین و مقرراتی که چگونگی ایجاد یک رابطه را تبیین می‌کنند و دیگری، قوانین و مقرراتی که به تبیین این روابط می ‌پردازند تا در صورت بروز اختلاف در جریان یک رابطه‌ی حقوقی بر اساس قانون به حل و فصل آن پرداخته شود. به عنوان مثال اگر در خصوص مالکیت اموال میان افراد اختلاف ایجاد شود، در چارچوب مقررات قانون آیین دادرسی مدنی بررسی می گردد. در ادامه به جزئیات بیشتر در این زمینه خواهیم پرداخت.

قانون آیین دادرسی مدنی چیست؟

مطابق با ماده ۱ قانون آیین دادرسی مدنی این قانون عبارت است از مجموعه اصول و مقرراتی است که در مقام رسیدگی به دعاوی باید در مراجع قضایی رعایت شود. شاید در ابتدای امر از ظاهر چنین تعریفی این‌گونه استنباط شود که مخاطب قانون آیین دادرسی مدنی صرفا مراجع قضایی هستند و در نتیجه فراگیری این قانون برای اعضای جامعه ثمره‌ی عملی نخواهد داشت، اما چنین برداشتی را نمی‌توان صحیح دانست، زیرا مراجع قضایی زمانی می‌توانند وارد فرایند رسیدگی به دعاوی و اختلافات اشخاص جامعه شوند که اشخاص درگیر در اختلافات مربوط به یک رابطه‌ حقوقی، از مراجع قضایی درخواست کنند که به این اختلاف رسیدگی کند. بر این‌ اساس اگر اشخاص بدانند که موضوع اختلاف را به چه نحو باید مطرح کنند، برای حل‌ و فصل اختلاف خود به کدام مرجع قضایی باید مراجعه کنند، چگونه باید ادعای خود را اثبات و همچنین در مقابل ادعای دیگران از خود دفاع کنند و مهم‌تر از همه آنکه قانون چه حقوق و تکالیفی را برای آن‌ها در این فرایند پیش‌بینی کرده است که با مشکلات کمتر و همچنین سرعت بیشتر به این اختلافات رسیدگی شود.

بنابراین، می توان گفت تشریفات رسیدگی به دعاوی حقوقی در قانونی تحت عنوان قانون آیین دادرسی مدنی پیش بینی شده است . این قانون در سال 1379 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است که در مجموع 529 ماده دارد. همچنین نام کامل این قانون، قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب (در امور مدنی) می باشد که اصطلاحا تحت عنوان قانون آیین دادرسی مدنی شناخته می شود؛ چرا که به موجب این قانون به دعوای مدنی یا حقوقی افراد رسیدگی می شود.

آیین دادرسی مدنی چیست؟

دعاوی ای که افراد در دادگاه های دادگستری اقامه می کنند را می توان به دو نوع تقسیم بندی کرد . یک دسته از دعاوی میان افراد ، دعاوی کیفری هستند . دعاوی کیفری به نوعی از دعاوی گفته می شود که بر اساس قانون مجازات اسلامی برای آنها جرمی مشخص است . به عنوان مثال، سرقت، قتل، خیانت در امانت و … در قانون مجازات اسلامی تحت عنوان جرم شناسایی شده اند. بنابراین، در دادگاه های کیفری مورد رسیدگی قرار می گیرند و تشریفات حاکم بر آنها نیز تشریفات آیین دادرسی کیفری است. اما دسته دوم دعاوی که تحت عنوان دعاوی حقوقی شناخته می شوند عنوان جرم ندارند؛ بلکه صرفا ناظر بر اختلافات حقوقی میان اشخاص هستند ؛ مانند طلاق ، مهریه ، پرداخت نفقه و غیره . تشریفات حاکم بر رسیدگی به این نوع از دعاوی نیز تشریفات آیین دادرسی مدنی می باشد . بر این اساس ، آیین دادرسی مدنی مجموعه تشریفات و آیین هایی است که به موجب آن به یک اختلاف حقوقی که در دادگاه های حقوقی در جریان است رسیدگی می شود.

کدام موارد در قانون آیین دادرسی مدنی پیش‌بینی شده‌ است؟

از جمله مهمترین موضوعاتی که در قانون آیین دادرسی مدنی به آنها پرداخته شده ‌است، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• صلاحیت محاکم دادگستری

یکی از موضوعات مهم در طرح دعاوی، تشخیص صلاحیت مراجع قضایی است. به عنوان مثال اینکه آیا یک موضوع باید در شورای حل اختلاف مطرح شود یا دادگاه، آیا دادگاه عمومی صلاحیت رسیدگی به موضوع را دارد یا دادگاه خاصی برای طرح آن پیش‌بینی شده‌ است و این‌که از لحاظ محلی باید به کدام دادگاه مراجعه شود، ازجمله مهم‌ترین موضوعاتی است که برای طرح یک دعوا باید نسبت به آن آگاهی داشت. هر چند این وظیفه‌ی دادگاه است که تشخیص دهد صلاحیت رسیدگی به موضوع مطرح‌شده را دارد یا خیر، اما آگاهی شهروندان نسبت به این موضوع می‌تواند موجب تسریع فرایند رسیدگی شود و از طولانی شدن آن جلوگیری کند. قانون آیین دادرسی مدنی در فصل اول به تفصیل به بیان موضوع صلاحیت دادگاه‌ ها پرداخته‌ است.

• وکالت در دعاوی

اشخاصی که حق طرح یک دعوا را در مراجع قضایی دارند می ‌توانند این دعاوی را شخصاً مطرح و یا از طریق یک نماینده طرح آن را پیگیری کنند. رایج ‌ترین نوع اعطای نمایندگی برای طرح دعاوی، مراجعه به وکلای دادگستری است. قانون آیین دادرسی مدنی در فصل دوم به تشریح شرایط و ضوابط مربوط به وکالت در دعاوی پرداخته‌ است. موضوعاتی از این قبیل اختیارات وکلای دادگستری در جریان طرح دعاوی، شرایط تنظیم قرارداد وکالت، فرایند عزل یا استعفای وکیل و…، از مهم‌ترین موضوعاتی هستند که در خصوص وکالت به آن‌ها اشاره شده است.

• نحوه‌ طرح دعاوی

یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در مراجعه به مراجع قضایی وجود دارد، نحوه‌ی طرح دعوا است. طرح دعوا در دادگاه‌ های حقوقی نیاز به تنظیم دادخواست دارد. قانون آیین دادرسی مدنی در فصل سوم به نکاتی که باید در دادخواست درج شود، اشاره کرده است. پس از بیان شرایط ۷ گانه به این موضوع پرداخته شده‌ است که در صورت رعایت ‌نکردن هر یک از این شرایط، دادگاه موظف است چه اقدامی انجام دهد. علاوه بر این، رسیدگی به دعاوی مطرح ‌شده مستلزم پرداخت هزینه ‌ای متناسب با موضوع  است که به طور دقیق در  این مقررات پیش‌ بینی شده‌ است. گفتنی است پرداخت ‌نکردن هزینه دادرسی، به ‌معنای رسیدگی ‌نکردن به موضوع مطرح‌ شده است؛ حتی اگر تمامی شرایط دیگر فراهم باشد. اشاره به این نکته نیز ضروری است که اگر شخصی ادعا کند توانایی پرداخت هزینه دادرسی را ندارد، باید دعوای اعسار از هزینه دادرسی را طرح کند که چگونگی مطرح نمودن آن نیز در مقررات پیش‌بینی شده‌ است.

• نحوه‌ اعتراض به آرای صادره از دادگاه‌ ها

یکی دیگر از موضوعات مهمی که در جریان رسیدگی وجود دارد اعتراض به حکم صادر شده از سوی محاکم قضایی است. شیوه‌هایی که برای اعتراض به آراء در نظر گرفته شده‌است، بسیار متفاوت از یکدیگرند و هر کدام از آنها واجد شرایط خاصی هستند. تجدیدنظرخواهی، واخواهی،  فرجام‌خواهی و اعاده دادرسی از مهم‌ترین این روش‌ها به شمار می روند. قانون آیین دادرسی مدنی به ‌صورت مفصل شرایط مربوط به هر یک از روش‌های فوق را مورد بررسی قرار داده است.

• داوری

برای حل ‌و فصل اختلافاتی که میان اعضای یک جامعه به ‌وجود می‌آید، تنها مراجعه به دادگاه‌ یا شورای حل اختلاف مطرح نمی باشد، بلکه از مهم‌ترین روش ‌هایی که امروزه در حال گسترش است، مراجعه به داوری است. در مراجعه به داوری حل ‌و فصل اختلاف از طریق مصالحه صورت می‌پذیرد. با توجه به اهمیت این موضوع، قانون آیین دادرسی مدنی نیز فصل جداگانه‌ ای را به تبیین احکام مربوط به آن اختصاص داده‌ است. موضوعاتی از قبیل فرایند مراجعه به داوری جهت حل اختلاف، شرایط لازم جهت طرح یک موضوع در داوری، چگونگی انتخاب داور و همچنین تمایز داوری ‌های سازمانی از غیر آن، مهم‌ترین مواردی هستند که در این قانون به آن اشاره شده است.

کدام موضوعات در قانون آیین دادرسی مدنی مطرح شده است؟

از جمله مهمترین موضوعاتی که قانون آیین دادرسی مدنی به آنها می پردازد می توان به موارد زیر اشاره کرد: 

صلاحیت دادگاهها اعم از صلاحیت ذاتی و صلاحیت نسبی، اختلاف در صلاحیت و ترتیب حل آن، وکالت در دعاوی، دادخواست و شرایط آن، توقیف دادخواست، پیوست های دادخواست، بهای خواسته، ابلاغ، ایرادات و موانع رسیدگی، استرداد دعوا و استرداد دادخواست، تأمین خواسته، ورود شخص ثالث، جلب شخص ثالث، دعوای متقابل، تأمین دلیل، اظهارنامه، تصرف عدوانی، ممانعت از حق، سازش، اقرار، انواع سند، انکار و تردید، جعل، گواهی، معاینه محل، تحقیق محلی، رجوع به کارشناس، سوگند، نیابت قضایی، حکم حضوری، حکم غیابی، واخواهی، دادرسی فوری، تجدید نظر، فرجام خواهی، اعتراض شخص ثالث، اعاده دادرسی، داوری، هزینه دادرسی، اعسار از هزینه دادرسی، مطالبه خسارت و مستثنیات دین 

گروه وکلای عدل ایرانیان با سابقه درخشان و پرونده های موفق طی سال های اخیر آماده بررسی پرونده های قضایی و مشاوره های تخصصی در حوزه های مختلف حقوقی می باشد. با اعتماد به وکلای پایه یک دادگستری عدل ایرانیان می توانید از استیفای کامل حقوق قانونی خود اطمینان خاطر داشته باشید.

مطالب مرتبط:

قانون مجازات اسلامی چیست و شامل چه مواردی می شود؟

شورای حل اختلاف چیست و چه وظایفی را بر عهده دارد؟

اعاده دادرسی چیست و روند قانونی آن به چه صورت است؟

قرار تامین خواسته چیست و چگونه صادر می شود؟