تقسیم ارث و انحصار وراثت

ارث چیست؟

به لحاظ عرفی، ارث مالی است که بعد از فوت شخص به بازماندگان و وارثان او تعلق می گیرد که البته در این خصوص مقررات و قواعد تقسیم ارث باید مورد رعایت قرار بگیرد. در این مقاله تقسیم ارث و انحصار وراثت را از صفر تا صد و به طور کامل توضیح داده ایم.

بر اساس مقررات قانونی، ارث عبارت است از انتقال قهری حقوق و دارایی متوفی به ورثه او. این معنا از ارث، مشابه مفهوم ترکه نیز می باشد. تقسیم ارث و انحصار وراثت

ترکه عبارت است از کلیه اموال و حقوق مالی که پس از پرداخت شدن دیون و تعهدات شخص متوفی، به بازماندگان یا وارثان شخص تعلق می گیرد.

موجبات ارث:

منظور از موجبات ارث، منشاء انتقال قهری اموال به وراث است. به موجب ماده 861 قانون مدنی، موجب ارث دو امر است: نسب و سبب.

نسب یعنی افرادی که رابطه خونی با مورث دارند از فرد فوت شده ارث می برند مانند رابطه فی مابین پدر و مادر با فرزندان و برادر و خواهر و عمو، عمه، خاله، دائی و فرندانشان و یا به سبب ازدواج با شخص متوفی رابطه خویشاوندی دارند از متوفی (مورث) ارث می برند.

ثانیا افراد با رابطه نسبی بر اساس اولویت قانونی از یکدیگر ارث می برند، بدینگونه که طبقات ارث به ترتیب ذیل می باشد:

طبقه اول وراث نسبی

طبقه اول وراث نسبی از جمله اشخاصی هستند که از طریق ولادت رابطه خویشاوندی دارند مثل پدر و پسر،… و از هم ارث می برند، عبارتند از:

پدر و مادر و اولاد و اولادِ اولاد که به دو درجه تقسیم می شود که در صورت وجود درجه اول به درجه دوم ارث تعلق نمی گیرد.

درجه اول: پدر و مادر و فرزندان

درجه دوم: اولادِ اولاد (نوه‌های متوفی) .

طبقه دوم وراث نسبی

طبقه دوم از وراثی که به موجب نسب از هم ارث می برند، عبارتند از:

اجداد و برادر و خواهر و اولاد آنها .

طبقه دوم وراث نسبی به دو درجه تقسیم می شوند که مانند طبقه اول در صورت وجود درجه یک، درجه دو ارث نمی برند.

درجه اول: اجداد (مادر بزرگ و پدر بزرگ) و برادر و خواهر

درجه دوم: فرزندان خواهر و برادر و پدر‌ها و مادرهای پدربزرگ‌ ها و مادر بزرگ ها

طبقه سوم وراث نسبی

طبقه سوم وراث نسبی عبارتند از:

اعمام (عمو) و عمات (عمه) و احوال (دایی) و خالات (خاله) و اولاد آنها. طبقه سوم به دو درجه تقسیم می شود:

1. عمو و عمه و خاله و دایی (درجه اول) و اولاد انها (درجه دوم )
2. عمو و عمه و خاله و دایی پدر و مادر (درجه اول) و فرزندان آن ها (درجه دوم)

“در تقسیم اموال و دارایی متوفی، ابتدا ارث همسر داده می شود به دلیل این که از وراث سببی است و خویشاوندی از طریق ازدواج به وجود آمده است و سپس نوبت به بقیه وراث می رسد.”

نکته ای که باید به آن توجه گردد این است که با وجود طبقه اول، طبقه دوم ارث نمی‌برند.

مثلا اگر در طبقه اول فرزند وجود داشته باشد هیچگاه ارث به برادر یا خواهر نمی رسد یا به عنوان مثال: اگر فردی دارای مادر باشد و همسر و فرزندی نداشته باشد ارثی به خواهر و برادر نمی رسد چون از طبقه اول تا کسی زنده است نوبت به طبقه بعدی نمی رسد همچنین با وجود درجه اول، درجه دوم ارث نمی برد.

به این معنا که در طبقه اول که پدر و مادر و فرزندان و نوه های متوفی هستند تا از درجه اول کسی زنده است نوبت به درجه دوم نمی رسد، برای مثال تا متوفی فرزند زنده دارد نوبت به نوه نمی رسد .

سهام معینه که فرض نامیده می‌شود عبارت است از:

• نصف‌ (1/2)
• ربع‌ (1/4)
• ثمن‌ (1/8)
• دوثلث‌ (2/3)
• ثلث (1/3)
• و سدس ترکه‌ (1/6)

نحوه محاسبه در قانون تقسیم ارث و انحصار وراثت:

سهم ارث زوجه:

1/8 اگر متوفی فرزند داشته باشد – 1/4 اگر متوفی فرزند نداشته باشد.

سهم ارث زوج:

1/4 اگر متوفی فرزند داشته باشد – 1/2 اگر متوفی فرزند نداشته باشد.

سهم ارث مادر:

1/6 اگر متوفی فرزند یا خواهر و برادر داشته باشد – 1/3 اگر متوفی فرزند و خواهر و برادر نداشته باشد.

سهم ارث پدر:

1/6 اگر متوفی فرزند داشته باشد.

سهم ارث دختر (درصورتیکه متوفی پسر نداشته باشد):

1/2 (نصف) واحد (یک دختر) – 2/3 متعدد

سهم ارث خواهر (مشترک از پدر و مادر یا مشترک از پدر، درصورتیکه برادر یا اجداد پدری نباشد):

1/2 واحد (یک خواهر) – 2/3 متعدد

سهم ارث برادر و خواهر (مشترک از مادر درصورتیکه متوفی اجداد مادری نداشته باشد):

1/6 واحد – 1/3 متعدد

ملک ورثه ای

موانع ارث در قانون مدنی کدامند؟

طبق قانون تقسیم ارث و انحصار وراثت این موارد عبارتند از:

1. قتل مورث (متوفی):

مطابق ماده 880 قانون مدنی قتل از موانع ارث است. بنابراین کسی که مورث خود را عمدا بکشد از ارث او ممنوع می شود، اعم از این که قتل بالمباشره باشد یا بالتسبیب و منفردا باشد یا به شرکت دیگری.

2. کفر:

مطابق ماده 881 مکرر قانون مدنی کافر از مسلم ارث نمی برد. اگر در بین ورثه متوفای کافری شخصی مسلمان باشد، وراثی که کافر هستند ارث نمی برند، اگرچه از لحاظ درجه و طبقه مقدم بر وارث مسلمان باشند.

3. لعان:

اگر مردی انتساب فرزندی به خودش را انکار کند و به زن خود تهمت زنا بزند، رابطه توارث میان آنها از بین می رود. یعنی بعد از لعان، زن و شوهر دیگر از هم ارث نمی برند.

بعلاوه اینکه رابطه توارث میان فرزند با پدر هم قطع می شود. یعنی نه پدر از فرزندی که او را انکار کرده است ارث می برد و نه فرزند از پدر ارث خواهد برد.

در این شرایط، چنین فرزندی تنها از خویشاوندان مادری خود ارث می برد و متقابلاً خویشاوندان مادری نیز از او ارث خواهند برد .

4. ولادت از زنا:

مطابق ماده 884 قانون مدنی ولد الزنا از پدر، مادر و اقوام آنان ارث نمی برد.

5. جنین:

مطابق ماده 878 قانون مدنی هرگاه در هنگام فوت مورث، جنینی وجود داشته باشد که زنده به دنیا آمدن او موثر در تقسیم ارث باشد و به عبارتی مانع از ارث تمام یا برخی دیگر از ورثه باشد، تقسیم به عمل نمی آید تا وضعیت جنین نیز مشخص شود.

6. غایب مفقود الاثر:

مطابق ماده 879 قانون مدنی اگر بین وراث، غایب مفقودالاثر باشد، سهم او کنار گذاشته می شود تا وضعیت او روشن شود.

گواهی انحصار وراثت چیست؟

گواهی انحصار وراثت گواهی است که توسط شورای حل اختلاف آخرین محل اقامتگاه متوفی صادر می شود و در آن میزان سهم الارث ورثه مشخص می شود.

آثار داشتن گواهی حصر وراثت چیست؟

برای تقسیم ارث و انحصار وراثت ورثه یا هر ذی نفعی برای هر اقدام حقوقی در ادارات دولتی، دفاتر اسناد رسمی، بانک ها و … نیازمند گواهی مذکور است. بنابراین اگر انحصار وراثت نکنیم امکان تقسیم و یا انتقال ترکه و مراجعه به ادارات دولتی بانک ها نیست.

مدارک لازم برای درخواست انحصار وراثت چیست؟

• گواهی فوت متوفی که از سال ۹۵ در بعضی استان ها از جمله تهران به صورت الکترونیکی و از طریق سامانه درخواست گواهی فوت اخذ می شود.
• استشهادیه محضری
• شناسنامه متوفی
• عقدنامه یا رونوشت
• شناسنامه وراث
• احیاناً وصیت نامه رسمی شخص فوت شده

مالیات بر ارث

اگر مرد دارای چندین همسر باشد ارث او چگونه تقسیم می شود؟

ماده ۹۴۲ قانون مدنی می‌گوید:

اگر مردی دارای دو یا چهار زن دایمی است، پس از مرگش در صورت داشتن فرزند، یک هشتم از اموالش بین زنان به طور مساوی تقسیم خواهد شد.

البته به این نکته مهم نیز باید توجه کرد که در مورد دو زن که یکی از آن‌ها فرزندی ندارد، اما زن دوم دو دختر و یک پسر دارد، پس از مرگ همسر، زن اول با آن که فرزندی از شوهر متوفی نداشته است، اما به علت وجود فرزندان همسر دوم، نصف یک هشتم از اموال شوهرش را ارث خواهد برد.

آیا زنی که در عقد موقت مرد باشد بعد از فوت مرد، از او ارث می برد؟

بر اساس ماده ۹۴۰ قانون مدنی زنی که در عقد موقت مرد بوده است، از او ارث نخواهد برد.

اگر تنها وارث میت همسرش باشد:

نحوه‌ی تقسیم ارث در این شرایط با توجه به این که وارث، زن یا شوهر باشد، متفاوت است.

بدین ‌معنا که شوهر از تمام اموال همسر خود ارث میبرد اما زن تنها وارث یک چهارم از اموال شوهر خود می‌گردد و طبق قانون تقسیم ارث و انحصار وراثت ما‌بقی این اموال به عنوان مال بدون وارث طبق ماده‌ی ۸۶۶ قانون مدنی متعلق به حکومت می‌باشد.

در صورت فوت فرزند مجرد، سهم الارث مادر و پدر به چه میزان است؟

 طبق قانون تقسیم ارث و انحصار وراثت پدر و مادر و اولاد در طبقه اول ارث هستند اگر زوج یا زوجه و اولاد نباشند تنها پدر و مادر کل ارث را میبرند و میزان سهم الارث مادر یک سوم و مابقی به پدر به ارث می رسد.

اگر فرزند قبل از پدر بمیرد و پدرش در قید حیات باشد آیا به نوه ارث میرسد؟

با وجود طبقه اول ارث، به طبقات دوم و سوم، ارثی نخواهد رسید و می دانیم که فرزندان در طبقه اول و نوه‌ها در طبقه دوم می‌باشند.

پس طبق قانون تقسیم ارث و انحصار وراثت در صورتی که متوفی فرزندانی دارد (که جزو طبقه اول ارث هستند) و یکی از فرزندان، قبل از پدر از دنیا رفته باشد، او مالک ارثی از طرف پدر نخواهد شد و فرزندان او (نوه‌ها، که جزو طبقه دوم ارث هستند) نیز – با وجود طبقه اول – ارثی از پدر بزرگشان نخواهند برد.