کودکان کار

* منبع اصلی این مقاله،  ( نویسندگان: ) بوده است، که جهت رعایت حقوق نام این اشخاص ذکر گردیده.

کودکان کار به بچه­ هایی اطلاق می­ شود که بنا به دلایلی مانند اعتیاد خانواده­، فقر و … دورانی را که باید تحت مراقب و آموزش بگذرانند مجبور هستند بار سنگین کار را از سن بسیار پایین تحمل کنند. برخلاف تصوری که غالبا وجود دارد محل کار کودکان کار لزوما خیابان نمی ­باشد و آن­ها در مکان­ هایی نظیر آجرپزی ­ها، خیاطی ­ها، باربری­ ها و مواردی از این قبیل مجبور به کار هستند.

در این مقاله سعی شده به طور اجمالی قوانین و مقرراتی که در خصوص کودکان کار در نظر گرفته شده است بررسی شود. چنانچه در این زمینه پرسشی دارید با گروه عدل ایرانیان در تماس باشید تا وکلای متخصص حقوق کار و حقوق کودکان اطلاعات تکمیلی را خدمتتان ارائه دهند.

کارگر کودک و نوجوان

براساس قوانین ایران سنین (15 و 18 سال) حداقل سن اشتغال در نظر گرفته شده ­است. قوانین و مقررات خاصی برای کارگران در این سن که (کارگر نوجوان) شناخته می­ شوند لحاظ شده است. اشتغال این دسته از افراد با توجه به سن پایینی که دارند سبب می ­شود در معرض لطمات و آسیب­ های جسمی و روانی قرار گیرند.

در ایران براساس ماده 79 قانون کار شخصی که  بین 15 تا 18 سن دارد کارگر نوجوان محسوب می­ شود، قوانین متعددی جهت حمایت از آن­ها لحاظ گردیده و به طور کلی به کار گماردن افرادی که کمتر از 15 سال دارند ممنوع اعلام شده است.

کودکان و نوجوان در کارگاه خانوادگی

براساس ماده 4 قانون کار به اماکن عمومی، باربری، مسافربری، بازرگانی، ساختمانی، موسسات صنعتی و مواردی از این قبیل که کارگران بنا به دستور کارفرما اشتغال دارند کارگاه اطلاق می­ شود. کارگاه خانوادگی، کارگاه کوچکی محسوب می­ شود که محدود به زن و شوهر و فرزندانشان شود.

ماده 188 قانون کار ” اشخاص مشمول قانون استخدام کشوری یا سایر قوانین و مقررات خاص استخدامی و نیز کارگران کارگاه های خانوادگی که انجام کار آنها منحصرا توسط صاحب کار و همسر و خویشاوندان نسبی درجه یک از طبقه اول وی انجام می شود، مشمول مقررات این قانون نخواهند بود.

تبصره : حکم این ماده مانع انجام تکالیف دیگری که در فصول مختلف، نسبت به موارد مذکور تصریح شده است، نمی باشد. نیروی کار کارگاه­ های خانوادگی را اصولا کودکان و نوجوانان تشکیل می ­دهند لازم به ذکر است ماده 188 قانون کار آن­ها را از مقررات قانون کار خارج نموده است.

شرایط کاری کودکان کار

• آزمایش ­­های پزشکی: جهت پیشگیری از ورود آسیب ­های جبران­ ناپذیر لازم است همان ابتدای خدمت و در طول آن نوجوان مورد آزمایش های پزشکی قرار گیرد. ماده 80 قانون کار به این مورد پرداخته است: کارگری که سنش بین ۱۵ تا ۱۸ سال تمام باشد، کارگر نوجوان نامیده می‌شود و در بدو استخدام باید توسط سازمان تامین اجتماعی مورد‌ آزمایش‌های پزشکی قرار گیرد.

ماده 81 قانون کار نیز به این موضوع پرداخته است: آزمایش‌های پزشکی کارگر نوجوان، حداقل باید سالی یکبار تجدید شود و مدارک مربوط           در پرونده استخدامی وی ضبط گردد. پزشک درباره تناسب نوع کار با توانایی کارگر نوجوان اظهار نظر می‌کند و چنانچه کار مربوط را نامناسب           بداند کارفرما مکلف است در حدود امکانات خود شغل کارگر را تغییر دهد.

• ساعات کار کودکان کار: براساس ماده 82 قانون کار: ساعات کار روزانه کارگر نوجوان، نیم ساعت کمتر از ساعات کار معمولی کارگران است. ترتیب استفاده از این امتیاز با توافق کارگر و‌ کارفرما تعیین خواهد شد. نکته­ لازم به ذکر این است که توافق کودک و یا نوجوان با کارفرما جهت افزایش این ساعت از لحاظ قانونی بلااشکال است.
• ممنوعیت ارجاع کارهای دشوار به کودکان و نوجوانان: در این مورد می­توان به ماده 83 قانون کار اشاره کرد بر اساس این ماده : ارجاع هر نوع کار اضافی و انجام کار در شب و نیز ارجاع کارهای سخت و زیان‌آور و خطرناک و حمل بار با دست، بیش از حد مجاز و‌بدون استفاده از وسایل مکانیکی برای کارگر نوجوان ممنوع است.
• منع درخواست کارهایی که برای سلامت و اخلاق کودک و نوجوان مضر است: براساس ماده 84 قانون کار در مشاغل و کارهایی که به علت ماهیت آن یا شرایطی که کار در آن انجام می‌شود برای سلامتی یا اخلاق کارآموزان و نوجوان زیان‌آور‌است، حداقل سن کار ۱۸ سال تمام خواهد بود. تشخیص این امر با وزارت کار و امور اجتماعی است. لازم به ذکر است کلمه سلامتی شامل سلامتی روحی و جسمی کودک و نوجوان می شود.

وظایف کارفرما در قبال کودکان کار:

براساس ماده 3 قانون کار، کارفرما شخصی است حقیقی یا حقوقی که کارگر به درخواست و به حساب او در مقابل دریافت حق‌السعی کار می‌کند. مدیران و مسئولان‌ و به طور عموم کلیه کسانی که عهده‌دار اداره کارگاه هستند نماینده کارفرما محسوب می‌شوند و کارفرما مسئول کلیه تعهداتی است که نمایندگان مذکور‌در قبال کارگر به عهده می‌گیرند. در صورتی که نماینده کارفرما خارج از اختیارات خود تعهدی بنماید و کارفرما آن را نپذیرد در مقابل کارفرما ضامن است.

درخصوص ارجاع کارهای اضافی، انجام کار در شب، کارهای سخت و خطرناک، حمل بار با دست بدون استفاده از وسایل مکانیکی و کارهایی که برای سلامتی کودکان و نوجوانان زیان ­آور است قانون ایران مقرراتی را درنظر گرفته براساس ماده 176 قانون کار متخلفان از هر یک از موارد مذکور در مواد ۵۲ – ۶۱ – ۷۵ – ۷۷ – ۷۹ – ۸۳ – ۸۴ و ۹۱ برای هر مورد تخلف حسب مورد علاوه بر‌رفع تخلف یا تادیه حقوق کارگر یا هر دو در مهلتی که دادگاه با کسب نظر نماینده وزارت کار و امور اجتماعی تعیین خواهد کرد، به ازای هر کارگر به‌ ترتیب مقرر در این ماده محکوم خواهند شد.

مطالب مفید

وکیل اداره کار

نتیجه ­گیری:

نیاز مادی، فقر و تنگدستی عامل مهمی محسوب می­ شود که کودکان و نوجوانان را مجبور به کار می­نماید. قوانین و مقررات حقوق کار الزامی هستند و کلیه کارفرمایان مکلف به اجرای این قوانین می ­باشند. هرچند که نهادها و سازمان­ های مربوطه مانند سازمان بهزیستی در این زمینه اقداماتی را انجام داده ­اند اما در برابر وضعیتی که وجود دارد اقدامات صورت گرفته کافی نمی ­باشد. در این زمینه نیاز به برنامه های بلند مدت و کوتاه مدت نظیر ارتقای اطلاعات خانواده­ ها درخصوص ضررهای کار کودکان و از بین بردن فقر لازم و ضررویست.

با تشکر از خانم زهرا مهدوی مزینانی و مجتبی مزینانی بابت مقاله آسیب شناسی حقوقی کار کودکان و نوجوانان در کسب و کارهای خانوادگی.