وقف چیست و چه نکات قانونی را باید درباره آن بدانیم؟

یکی از سنت های دیرینه و حسنه کشور وقف است که علاوه بر ارتقای ارزش های انسانی، منافع اقتصادی بسیاری را برای جامعه به دنبال دارد. در اینجا به نکات قانونی و جزئیات بیشتر در این زمینه خواهیم پرداخت.

به منظور پیشرفت هر چه بیشتر پرونده در دعاوی وقف پیشنهاد می شود از مشاوره تخصصی وکیل تخصصی ملکی بهره مند شوید چرا که در این صورت می توان از دانش حقوقی این افراد آگاه که پیشتر در این زمینه تجربیات بسیاری را کسب نموده اند بهره جست و از مشکلات احتمالی که ناشی از ناآگاهی و عدم آشنایی با قوانین است پیشگیری کرد.

 وقف چیست؟

مطابق با ماده ۵۵ قانون مدنی وقف عبارت است از اینکه عین مال، حبس و منافع آن تسبیل شود. به عبارت دیگر، اصل یک مال یا منافع حاصل از آن را که شخصی برای خدمات عمومی یا اختصاصی در جهت خیر و رضای الهی هدیه می‌کند، وقف می‌گویند. به این ترتیب، این عمل مانع از انتقال آن به دیگری می‌شود و هرگونه معامله‌ نسبت به آن مال مورد وقف را غیرممکن می‌سازد. 

به زبان ساده تر، هنگامی که فردی با نیت انسان ­دوستانه و خیرخواهانه، مانع نقل و انتقال تمام یا بخشی از اموال خود شود تا بدین وسیله دیگران برای همیشه از مال او استفاده کنند، مال خود را وقف کرده است.

انواع وقف چیست؟

به طور کلی دو نوع وقف وجود دارد که در ادامه به معرفی هر یک می پردازیم.

• وقف خاص: در این نوع وقف استفاده‌ کنندگان از موقوفه، اشخاص، اقشار یا گروه خاصی‌‌ هستند؛ همانند وقف مالی که برای استادان یا دانشجویان یک دانشگاه خاص یا دانش‌ آموزان یک مدرسه مشخص است.
• وقف عام: در این نوع وقف استفاده‌کنندگان از آن مال موقوفه، شخص یا گروه خاصی نیستند بلکه وقف برای مصلحت عموم، مانند مساجد، بیمارستان‌ها یا مردم یک شهر است.

ویژگی های فرد واقف چیست؟

براساس ماده ۵۷ قانون مدنی واقف باید مالک مالی باشد که وقف می‌کند و به‌ علاوه دارای اهلیتی باشد که در معاملات معتبر است. به علاوه، عاقل و بالغ باشد، اختیار کامل داشته باشد و اینکه فقدان حجر وی لازم است.

همچنین طبق ماده ۵۸ آن قانون: «فقط وقف مالی جایز است که با بقای عین بتوان از آن منتفع شد اعم از اینکه منقول باشد یا غیرمنقول، مشاع  باشد یا مفروز» .

شرایط وقف چیست؟

مال مورد وقف باید دارای شرایط زیر باشد:

• مال قابل رؤیت و عینی باشد (منافع یا دیون نباشد)
• ملک وقف‌کننده باشد.
• موقوفه باید دارای منفعت حلال باشد و منفعت آن متعلق حق غیر که مانع از تصرف است، نباشد. بنابراین واقف نمی‌تواند ملکی را که رهن داده است، وقف کند.
• اصل مال با استفاده از منافع آن، تمام نشده و به مقدار قابل توجهی باقی بماند. بنابراین وقف مواد و کالاهای خوراکی و آشامیدنی صحیح نیست.
• مال موقوفه باید قابل تحویل باشد. به عنوان مثال وقف حیوان فراری که امکان تحویل آن نیست، صحیح نیست.
• موقوفه نباید برای منفعت حرام وقف شده باشد. به عنوان مثال وقف مکانی برای فروش شراب یا برای استفاده فرقه‌ های ضالّه باطل است.

با استناد به حکم شرع از جمله شرایط صحت وقف، قبض و اقباض (تحویل و تسلیم) مال مورد وقف است. طبق ماده ۵۹ همان قانون «اگر واقف عین موقوفه را به تصرف وقف ندهد وقف محقق نمی‌شود و هر وقت به قبض داد وقف تحقق پیدا می‌کند.»

فردی که مالک نیست میتواند مالی را وقف کند؟

در پاسخ به این سوال می توان گفت واقف باید مالک عین موقوفه باشد. مطابق ماده ۵٧ ‏قانون مدنی: «واقف باید مالک مالی باشد که وقف می کند و به علاوه دارای اهلیتی باشد که در معاملات معتبر است.»

هرچند برابر با ماده 64 ‏قانون مدنی: «مالی را که منافع آن موقتاً متعلق به دیگری است می توان وقف نمود و همچنین ملکی که در آن حق ارتفاق موجود است جایز است، بدون اینکه به حق مزبور خللی وارد آید.» 

آیا امکان رجوع از وقف توسط واقف وجود دارد؟

مطابق با ماده ۶۱ قانون مدنی: «وقف بعد از وقوع آن به نحو صحت و حصول قبض لازم است [یعنی غیرقابل بازگشت به حالت قبل از وقف است] و واقف نمی‌تواند از آن رجوع کند یا درآن تغییری بدهد یا از موقوف علیهم [یعنی کسی که وقف به نفع آنها شده است] کسی را خارج کند یا کسی را داخل در موقوف علیهم نماید یا با آنها شریک کند یا اگر در ضمن عقد متولی[یعنی کسی که مسئول انجام و اجرای امور وقف است] معین نکرده بعد ازآن متولی قرار دهد یا خود به‌ عنوان تولیت دخالت کند.»

همچنین واقف می‌تواند خود برای موقوفه، متولی یا متولیانی را به‌ صورت انفرادی یا جمعی منصوب کند. در این صورت، هر یک از متولیان می توانند به تنهایی هر گونه اقدامی که ضروری می‌دانند برای اداره موقوفه انجام دهند یا به تصویب سایر متولیان هم برسانند.

 آیا امکان عزل متولی وجود دارد؟

در پاسخ به این سوال می توان گفت عزل متولی در صورتی امکانپذیر است که وی به مصلحت موقوفه عمل نکند، خلاف وقـفنامه عمل کند، در اداره آنجا ناتوان باشد یا رعایت امانتداری نکند. در این صورت دادگاه او را ملزم به رعایت مصالح موقوفه می‌کند و چنانچه امکان پذیر نباشد، در نهایت عزل می‌شود

در چه شرایطی می توان مال موقوفه را فروخت؟

به طور کلی تحت شرایطی که در زیر به آن اشاره شده است می توان مال موقوفه را فروخت. این شرایط عبارت اند از:

• خراب شدن مال موقوفه.
• ترس از خراب شدن مال به حدی باشد که امکان بازسازی آن وجود نداشته باشد.
• اختلاف بین موقوف علیهم به حدی شدید و جدی باشد که احتمال قتل و خونریزی وجود داشته باشد.

 

 

گروه وکلای عدل ایرانیان با سابقه درخشان و پرونده های موفق طی سال های اخیر آماده بررسی پرونده های قضایی و مشاوره های تخصصی در حوزه های مختلف حقوقی از جمله دعاوی ملکی می باشد. با اعتماد به وکلای پایه یک دادگستری این موسسه می توانید از استیفای کامل حقوق قانونی خود اطمینان خاطر داشته باشید.

 

 

مطالب مرتبط:

مشارکت در ساخت و هر آنچه که باید درباره آن بدانید

قرارداد صلح و نکات قانونی که باید درباره آن بدانید

مزارعه و هر آنچه که باید درباره آن بدانید

فروش ملک مشاع و نکات قانونی آن