جرم اختلاس چیست و چه مجازاتی را به دنبال دارد؟

یکی از جرایمی که نامش طی سال های اخیر بار ها و بارها شنیده شده است جرم اختلاس است؛ عملی که در قانون برای آن مجازات سنگینی در نظر گرفته شده است و با آن برخورد می شود.

جرم اختلاس از جرایم کیفری غیرقابل گذشت به شمار آمده که بوسیله قانونگذار در قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری جرم انگاری شده است.

در ادامه به جزئیات بیشتر در مورد جرم اختلاس و لزوم داشتن یک وکیل کیفری در این زمینه خواهیم پرداخت.

جرم اختلاس چیست؟

به طور کلی جرم اختلاس به لحاظ علم حقوق و جزا به معنای تصاحب وجه یا مال متعلق به دولت و بیت‌المال یا اشیای سپرده شده به یکی از کارکنان دولت یا مأموران به خدمات عمومی اعم از رسمی و غیر رسمی و سایر نهاد های انقلابی می باشد. به عبارت دیگر، اختلاس نوع خاصی از خیانت در امانت محسوب می شود که مأموران دولتی از طریق تصاحب وجوه و اموالی که بر حسب وظیفه به آنها سپرده شده است، مرتکب می‌شوند.

 

تعریف اختلاس در قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری :

«هر یک از کارمندان و کارکنان ادارات و سازمان ‌ها یا شوراها و یا شهرداری‌ ها و مؤسسات و شرکت‌ های دولتی و یا وابسته به دولت و یا نهادهای انقلابی و دیوان محاسبات و مؤسساتی که به‌ کمک مستمر دولت اداره می‌شوند و یا دارندگان پایه قضایی و به‌ طور کلی قوای سه‌ گانه و همچنین‌ نیروهای مسلح و مأمورین به خدمات عمومی اعم از رسمی یا غیررسمی‌، وجوه یا مطالبات یا حواله ‌ها یا سهام و اسناد و اوراق بهادار و یا سایر اموال متعلق به هریک از سازمان‌ ها و مؤسسات ‌یاد شده و یا اشخاص را که برحسب وظیفه به آن ها سپرده شده است به نفع خود یا دیگری برداشت ‌و تصاحب کند مختلس محسوب خواهد شد.»

 

مرتکبین جرم اختلاس چه افرادی هستند؟

بر اساس ماده 5 این قانون مرتکبان جرم اختلاس عبارتند از:

• کارمندان ادارات و سازمان‌ها
• کارمندان شوراها و یا شهرداری‌ها
• کارمندان مؤسسات و شرکت‌های دولتی و یا وابسته به دولت
• کارمندان نهادهای انقلابی
• کارمندان دیوان محاسبات
• کارمندان مؤسساتی که به کمک مستمر دولت اداره می‌شوند
• دارندگان پایه قضایی
• کارکنان قوای سه گانه
• کارکنان نیروهای مسلح
• مامورین به خدمات عمومی اعم از رسمی یا غیررسمی

شرایط تحقق جرم اختلاس چیست؟

اصولا جرم اختلاس تحت شرایطی خاص تحقق می یابد و صرف داشتن قصد، مستوجب تعقیب کیفری نمی گردد. از جمله این شرایط می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. مرتکب باید از کارکنان و کارمندان مؤسسات دولتی خواه رسمی، پیمانی یا قراردادی باشد. بنابراین، به کارمند شرکت خصوصی و یا فرد عادی‌ که اموال دولتی را تصاحب کند مختلس گفته نمی‌شود.
2. اختلاس نسبت به اموال دولت و یا اموال متعلق به اشخاص خصوصی که نزد دولت است صورت گیرد.
3. اموال بر حسب وظیفه به مختلس سپرده شده باشند.
4. مرتکب باید اموالی که در اختیار اوست، عالماً و عامداً تصاحب کند و به ملکیت خود یا دیگری درآورد. بنابراین، صرف استفاده غیرمجاز از اموال بدون قصد تملک، نمی‌تواند مشمول ماده ۵ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری قرار گیرد.
5. شخص باید به طور عمدی مرتکب این جرم شود. به عبارت دیگر، قصد آگاهانه کارمند و داشتن سوءنیت، برای تحقق جرم اختلاس لازم است. بنابراین،  اگر کارمند بر اثر بی‌احتیاطی یا اشتباه در خصوص مبلغی که برحسب وظیفه به او سپرده شده است، با کسری مواجه شود، مستوجب جرم اختلاس نمی‌شود؛ زیرا اگر سوءنیت و قصد وجود نداشته باشد، شاید مستوجب مسئولیت مدنی شود.
6. فرد باید اموالی را به نفع خود یا دیگری تصاحب کند.
7. رفتار مرتکب جرم اختلاس موجب ضرر و زیان شده باشد، حال چه به صورت کلی باشد یا جزئی.

به علاوه، برای تحقق اختلاس اضرار دولت یا شخص حقیقی مالک و صاحب مال سپرده شده به کارمند شرط است، اما نفع بردن کارمند شرط نیست بلکه ممکن است فرد دیگری از عمل مجرمانه کارمند منتفع شود. بنابراین، هرگاه اتلاف اموال دولتی یا متعلق به اشخاصی که در ید امانی کارمند است بر اثر بی احتیاطی یا بی مبالاتی یا غفلت و سهل انگاری باشد، اختلاس محسوب نخواهد شد.

همچنین لازم به ذکر است موضوع جرم اختلاس شامل اموال غیرمنقول نشده و تنها مربوط به اموال منقول می باشد؛ البته اموال منقول موضوع اختلاس در مرحله نخست شامل کلیه اموال منقول متعلق به دولت و بیت‌المال از قبیل وجوه، مطالبات، حواله، سهام، اسناد و اوراق بهادار متعلق به هریک از سازمان ها و مؤسسات دولتی است و در مرحله بعدی، شامل کلیه اموال متعلق به اشخاص حقیقی است که به کارمندان و مستخدمان دولتی اعم از رسمی و غیر رسمی و مأموران به خدمات عمومی و سایر نهادهای انقلابی و شرکت‌های دولتی و مؤسساتی که به کمک مستمر دولت اداره می‌شوند، به مناسبت انجام وظیفه سپرده شده است.

 

ارکان و شرایط تحقق جرم اختلاس شامل چه مواردی است؟

• عنصر قانونی جرم اختلاس

بر اساس ماده ۵ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری می توان گفت:

” هر کدام از کارمندان و کارکنان ادارات و سازمان ها یا شوراها و یا شهرداری ها و مؤسسات و شرکت های دولتی و یا وابسته به دولت و یا نهادهای انقلابی و دیوان محاسبات و مؤسساتی که به کمک مستمر دولت اداره می شوند و یا دارندگان پایه قضایی و قوای سه گانه و نیروهای مسلح و مأمورین به خدمات عمومی، از جمله رسمی  و یا غیر رسمی، وجوه یا مطالبات یا حواله ها یا سهام و اسناد و اوراق بهادار و یا اموال دیگر متعلق به هریک از سازمان ها و مؤسسات ذکر شده در بالا و یا افرادی را که بر اساس وظیفه به آن ها سپرده شده است به نفع خود و یا شخص دیگری برداشت نماید مختلس به شمار می آید.”

عناصر مادی جرم اختلاس شامل چه اجزایی است؟

• عمل مرتکب:

عمل انجام شده از جانب مرتکب جرم می بایست در قالب اعمال برداشت، تصاحب و یا اتلاف باشد. تصاحب مرتکب می بایست طی اقدامی اموال یا اشیاء یا کالای متعلق به دولت یا افرادی را که نسبت به وظیفه اش به وی سپرده شده تصاحب نماید.

در نظر داشته باشید تصاحب به معنای مالک شدن است و در این معنا اعم از فروش یا مصرف یا از بین بردن اموال و اشیاء مورد توجه خواهد بود. لذا صرف استفاده غیرمجاز از این اموال بدون نیت تملک آنها به نفع خود یا شخص دیگر را نمی توان از مصادیق اختلاس دانست.

• سمت مرتکب :

مرتکب جرم می بایست از کارمندان یکی از ارگان های ذکر شده در ماده قانونی بالا باشد. در غیر ‌این صورت جرمی انجام نخواهد گرفت. توجه داشته باشید مستخدم رسمی شخصی است که بر اساس حکم رسمی در یکی از پست‌های سازمانی وزارتخانه ها یا مؤسسات دولتی مشمول قانون استخدام کشوری شود.

در هر صورت مرتکب اختلاس می بایست از کارمندان و کارکنان آورده شده در ماده 5 قانون تشدید باشد. لذا کارمندان شرکت‌های خصوصی که در اموال شرکت مرتکب خیانت خواهند شد. افراد عادی نیز که بنابر دلایلی اموال دولتی در اختیارشان قرار گرفته و در آنها تصاحب کنند از شمول این ماده خارج می باشند.

موضوع جرم اختلاس

موضوع جرم اموال دولتی می باشد. لذا برداشت، تصاحب، اتلاف و یا مفقودی اموال غیر ‌دولتی اختلاس محسوب نمی شود.
برای مثال کارمند یکی از ارگان‌ های ذکر شده در ماده بالا، لب تاپ رئیس خود را که با هزینه شخصی خریداری شده تصاحب کند. در این شرایط نمی توان وی را با عنوان مختلس مورد پیگرد قرار داد. در این صورت امکان دارد عنوان سارق به وی اطلاق شود.

عنصر روانی جرم اختلاس به چه مواردی اشاره دارد؟

• سوء‌ نیت عام به معنای نیت برداشت و تصاحب اموال و عمد مختلس در انجام فعل مجرمانه یعنی همان برداشت، تصاحب، اتلاف و مفقود نمودن اموال به منظور تحقق اختلاس، ضروری است، نیت مجرمانه وجود داشته باشد.
  و این نیت و هدف در همه حالات، اطلاع مرتکب به وجود ارکان جرم از جمله علم این شخص به ارتباطش با شرکت و این که اموال ملک شخص دیگری است را طلب می کند.

• سوء ‌نیت خاص به معنای نیت تحقق و تصاحب نتیجه مجرمانه؛ به این معنا که از روی آگاهی و نعمدی خواستار تملک، اتلاف و یا از دسترس خارج نمودن مال مورد اختلاس دولتی باشد. سوء نیت خاص بدست آوردن منفعت برای مرتکب و ضرر به دولت می باشد. لذا می بایست میان عمل مرتکب و بدست آمدن نتیجه که همان تحصیل مال یا نفعی است رابطه علیت برقرار باشد.

 

جرم اختلاس چه مجازاتی را به دنبال دارد؟

جرم اختلاس نیز مانند هر جرمی مجازاتی را در پی دارد که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• در صورتی که میزان اختلاس تا پنجاه هزار ریال باشد، مجازات مرتکب جرم شش ماه تا سه سال حبس و شش ماه تا سه سال انفصال موقت خواهد بود
• در صورتی که میزان اختلاس بیش از پنجاه هزار ریال باشد مجازات کارمند دو تا ده سال حبس و انفصال دائم از خدمات دولتی خواهد بود
• در هر مورد مرتکب علاوه بر رد وجه یا مال مورد اختلاس، به جزای نقدی معادل دو برابر آن محکوم خواهد شد.
• چنانچه مرتکب در مرتبه مدیر کل یا بالاتر یا هم طراز آنها باشد، به انفصال دائم از خدمات دولتی و در صورتی که در مراتب پایین تر باشد، همانگونه که اشاره شد؛ به شش ماه تا سه سال انفصال موقت از خدمات دولتی محکوم خواهد شد.
• چنانچه جرم ارتکابی کارمند مختلس توأم با جعل و تزویر باشد و میزان اختلاس نیز تا پنجاه هزار ریال باشد، کیفر مختلس به دو تا پنج سال حبس و یک تا پنج سال انفصال موقت از خدمات دولتی تشدید خواهد شد.
• هرگاه مبلغ اختلاس زاید بر پنجاه هزار ریال باشد، مجازات اختلاس توأم با جعل و تزویر حبس از هفت تا ده سال و انفصال دائم از خدمات دولتی است و در هر مورد علاوه بر رد وجه یا مال مورد اختلاس، مختلس به جزای نقدی معادل دو برابر آن محکوم می شود. ضمناً حد نصاب مبالغ مذکور در جرم اختلاس اعم است از اینکه جرم دفعتاً واحده و یا به دفعات واقع شده باشد و جمع مبلغ و میزان اختلاس تا پنجاه هزار ریال تا بیش از آن باشد.
• مجازات کارمندی که اموال دولتی یا متعلق به اشخاصی را که بر حسب وظیفه به او سپرده شده است، عمداً کلاً یا جزئاً تلف کند یا از بین ببرد، اقدام او مستوجب کیفر اختلاس بر حسب مورد و میزان آن مال خواهد بود.

به علاوه، باید دانست قانونگذار برای مواردی که میزان اختلاس زاید بر یکصد هزار ریال باشد، صدور قرار بازداشت موقّت مرتکب را به مدت یک ماه پیش بینی کرده است که به موجب آن مرجع رسیدگی ملزم به صدور چنین قراری است. این قرار نیز در هیچ یک از مراحل رسیدگی قابل تبدیل نخواهد بود. وزیر دستگاه مربوطه هم می تواند پس از پایان مدت بازداشت موقت، کارمند را تا پایان رسیدگی و تعیین تکلیف نهایی از خدمت معلق کند و به ایام تعلیق مذکور در هیچ حالت، هیچ گونه حقوق و مزایایی تعلق نخواهد گرفت.

لازم به ذکر است جرم اختلاس از جرایمی می شود که دارای حیثیت عمومی بوده و غیرقابل گذشت است. بنابراین، با گذشت متضرر از جرم، تعقیب و اعمال مجازات درباره مختلس موقوف نخواهد شد.

اختلاس با تشکیل یا رهبری شبکه چند نفری چه مجازاتی دارد؟

در صورتیکه اختلاس با تشکیل یا رهبری و به شکل شبکه ای انجام شود مشمول ماده ۴ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری قرار گرفته و حداقل مدت حبس و انفصال آن تفاوت خواهد داشت.

مجازات مرتکبین این نوع از اختلاس علاوه بر رد مال و جریمه نقدی به اندازه دو برابر مال بدست آمده حبس از ۱۵ سال تا ابد و انفصال دائمی از خدمات دولتی را به همراه خواهد داشت و البته این در صورتی است که بر اساس ماده مذکور عنوان مفسد فی الارض بر مرتکب صادق نباشد وگرنه مجازات این شخص مجازات مفسد فی الارض یعنی همان اعدام است.

مجازات اختلاس همراه با جعل

این مورد در تبصره ۲ ماده ۵ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری آورده شده است:

“در صورتیکه عمل اختلاس همراه با جعل سند و موارد این‌چنینی باشد: اگر میزان اختلاس تا ۵۰ هزار ریال باشد متهم به ۲ تا ۵ سال حبس و یک تا ۵ سال انفصال موقت و در صورتیکه بیشتر مبلغ ذکر شده باشد به ۷ تا ۱۰ سال حبس و انفصال دائم از خدمات دولتی محکوم خواهد شد. در هر مورد نیز  بجز رد وجه یا مال مورد اختلاس به جریمه نقدی دو برابر آن مبلغ محکوم خواهد شد.

در نظر داشته باشید مقدار اختلاس صورت گرفته در تعیین مجازات آن تاثیرگذار است. لذا در صورتیکه اختلاس تا ۵۰ هزار ریال یا بیش از آن باشد، میزان مجازات متفاوت می باشد. با این وجود در تعیین میزان اختلاس تفاوتی ندارد که مختلس اموال مربوطه را یکباره یا در چند نوبت مورد تصاحب قرار داده است. در هر صورت مجموع اموال مورد اختلاس در تعیین مجازات، ملاک ارزیابی می باشد.

آیا خیانت در امانت و اختلاس با یکدیگر تفاوت دارند؟

با استناد به ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی می توان گفت تفاوت اختلاس با خیانت در امانت در این مورد است که مرتکب جرم و موضوع جرم در این دو مورد با یکدیگر تفاوت دارد.

به معنای دیگر در اختلاس شخص مختلس می بایست از کارکنان و کارمندان قوای سه گانه یا نیروهای مسلح به شمار آمده و جرم را بر روی اموال این قوا انجام دهد.
یعنی در جهت برداشت و تصاحب اموال دولتی اقدام نماید. این در حالیست که در جرم عام خیانت در امانت چنین موردی لحاظ نشده است و افراد عادی نسبت به اموال سپرده شده به یکدیگر مرتکب این جرم می شوند.

چه جرایمی در حکم اختلاس محسوب می شوند؟

براساس قانون مجازات مرتکبین قاچاق:

در صورتیکه مأمور کشف قاچاق یا تعقیب یا مجازات مجرمین، خود شخص مرتکب قاچاق شده و یا شرکت یا معاونت داشته باشد.

براساس قانون تشکیل شرکت پست جمهوری اسلامی ایران:

کارمند پستی که کلیه یا بعضی از محموله های پستی را برداشت و یا تصاحب نماید.

براساس قانون استخدام کشوری:

شخص استفاده کننده‌ غیرمجاز از مبالغ صندوق بازنشستگی کشوری.

براساس قانون تأمین اجتماعی:

کسی که از مبالغ یا اموال سازمان تأمین اجتماعی برداشت غیرقانونی نماید.

مرجع صالح برای رسیدگی جرم اختلاس

مهم ترین موضوع در خصوص تعیین مرجع صالح رسیدگی به جرم تشخیص مکان وقوع جرم می باشد؛ چرا که مرجعی صالح به رسیدگی است که جرم در محدوده آن صورت گرفته باشد. به همین ترتیب دادسرای محلی که شخص اختلاسگر در آن محل نسبت به برداشت، تصاحب یا اتلاف مال اقدام نموده است به هر صورتی که از انجام جرم مطلع گردد تحقیقات مقدماتی را آغاز نموده و بعد از تکمیل تحقیقات و تایید مجرم بودن متهم، پرونده را به دادگاه کیفری آن حوزه ارسال خواهد کرد.

آیا جرم اختلاس مشمول تخفیف مجازات خواهد شد؟

در نظر داشته باشید به طورکلی افرادی که مرتکب جرم کلاهبرداری شده‌اند، مشمول تخفیف در مجازات نخواهند شد.
در مواردی که به دنبال جرم انجام شده، اموال نامشروعی بدست بیاید می شود که از قوانین، اموال ناشی از اختلاس، ارتشاء، کلاهبرداری، سرقت، ربا و مواردی از این دست باشد. . . مصادره شده و اعمال تخفیف در آن ها ممنوع است .

 

گروه وکلای عدل ایرانیان با سابقه درخشان و پرونده های موفق طی سال های اخیر آماده بررسی پرونده های قضایی و مشاوره های تخصصی در حوزه های مختلف حقوقی از جمله دعاوی کیفری می باشد. با اعتماد به وکلای پایه یک دادگستری عدل ایرانیان می توانید از استیفای کامل حقوق قانونی خود اطمینان خاطر داشته باشید.

 

 

مطالب مرتبط:

جرم تحصیل مال نامشروع چیست و چه مجازاتی در پی دارد؟

جرم ارتشاء چیست و چه مجازاتی برای آن تعیین شده است؟

جرم پولشویی و مجازاتی که در قوانین برای آن تعیین شده است

کیفرخواست چیست و چگونه صادر می شود؟