بازجویی چیست ؟

همانطور که از کلمه بازجویی بر می آید این کلمه مربوط به بررسی و کشف حقیقت است تا بتوان واقعیت یک جرم را به دست آورد. همه ما این اصطلاح را شنیده ایم اما بازجویی توسط چه کسی باید انجام شود و اصلا چه روش هایی برای بازجویی وجود دارد؟ وقتی قرار است از ما بازجویی شود ما به عنوان فردی که از او بازجویی می شود چه حقوقی داریم؟ آیا به وکیل کیفری نیاز داریم یا خیر ؟ در ادامه به این سوالات پاسخ می دهیم تا در صورتی که خودمان در این شرایط قرار گرفتیم حقوقمان را بدانیم.

بازجویی چیست؟

بازجویی عملیاتی است درباره کشف یک جرم به این ترتیب که بعد از وقوع یک جرم از افرادی که مظنون وقوع جرم هستند یک رشته سوالات پرسیده می شود که فرد باید به آنها پاسخ دهد. این اقدام برای کشف کردن حقیقت انجام می شود و هدف اصلی آن این است که بازپرس بتواند بفهمد که جرم در چه شرایطی رخ داده، چه کسی مجرم اصلی جرم است و عنوان جرمی که رخ داده دقیقا چیست. اگر بازجویی انجام نشود پیدا کردن متهم و احقاق حقوق افراد ممکن نبود.

دعوت به بازجویی:

طبق ماده 168 قانون آیین دادرسی کیفری: ” بازپرس نباید بدون دلیل کافی برای توجه اتهام، کسی را به عنوان متهم احضار یا جلب کند.” بر اساس این ماده اولین شرط دعوت به بازجویی این است که بازپرس باید دلایل کافی داشته باشد که بگوید فلان فرد متهم است و او را با دعوت متهم به بازجویی از طربق ابلاغ احضاریه صورت می گیرد، طبق ماده 170 قانون آیین دادرسی کیفری “در احضاریه نام و نام خانوادگی و نام پدر احضار شونده، تاریخ، ساعت، محل حضور، علت احضار، نتیجه عدم حضور قید می شود و به امضای مقام قضایی می رسد.”

در تبصره همین ماده آمده است که در جرائمی که به تشخیص مرجع قضائی، حیثیت اجتماعی متهم، عفت یا امنیت عمومی اقتضاء کند، علت احضار ذکر نمی شود، اما متهم می تواند برای اطلاع از علت احضار به دفتر مرجع قضائی مراجعه کند.

بعد از حضور متهم طبق ماده 194 قانون آیین دادرسی کیفری بازپرس به متهم تفهیم می کند که محلی که برای اقامت خود اعلام کرده است، محل اصلی زندگی او خواهد بود و ابلاغ به این آدرس خواهد بود و اگر قصد داشته باشد که آدرس خود را تغییر دهد باید آدرس جدید خود را اعلام کند در غیر این صورت ابلاغات به آدرس قبلی فرستاده خواهد شد و متهم نمی تواند به بهانه عوض شدن آدرس از حضور امتناع کند.

مهلت حضور متهم برای بازجویی:

از روزی که احضاریه به متهم ابلاغ می شود متهم به مدت 5 روز فرصت دارد که نزد مرجع قضایی حضور پیدا کند اما در صورتی که متهم عذر موجهی برای عدم حضور داشت باشد باید عذر خود را اعلام کند. در ماده 178 قانون آیین دادرسی کیفری عذر موجه موارد زیر است:

• نرسیدن یا دیر رسیدن احضاریه به گونه‏ ای که مانع از حضور شود.
• بیماری متهم و بیماری سخت والدین، همسر یا اولاد وی که مانع از حضور شود.
• همسر یا یکی از اقربا تا درجه سوم از طبقه دوم فوت شود.
• ابتلاء به حوادث مهم از قبیل بیماری های واگیردار و بروز حوادث قهری مانند سیل و زلزله که موجب عدم امکان تردد گردد.
• متهم در توقیف یا حبس باشد.
• سایر مواردی که عرفاً به تشخیص بازپرس عذرموجه محسوب می شود.

در صورتی که یکی از موارد بالا وجود داشته باشد باید به مرجع قضایی اعلام شود.

در صورتی که متهم عذر موجهی برای عدم حضور نداشته باشد و در موعد مقرر حاضر نشود، جلب خواهد شد.

بعد از حضور متهم بازپرس طبق ماده 189 ملزم است تحقیق را بلافاصله شروع کند و در صورت عدم امکان حداکثر ظرف بیست و چهار ساعت از زمان تحت نظر گرفتن متهم توسط ضابطان دادگستری مبادرت به تحقیق نماید. در صورتی که بازپرس حاضر نباشد و یا برای انجام تحقیقات دسترسی نباشد و یا بازپرس به دلایل قانونی از بازجویی امتناع کند، دادستان انجام تحقیقات را به بازپرس دیگر و یا در صورت اقتضاء به دادرس دادگاه محول خواهد کرد.

در صورت عدم حضور متهم با ابلاغ احضاریه، متهم جلب خواهد شد. جلب باید در روز به عمل آید مگر اینکه دلیلی بر ضرورت انجام جلب در شب وجود داشته باشد و این ضرورت به تایید مقام قضایی برسد. احراز این ضرورت با توجه به اهمیت جرم، وضعیت متهم، نحوه و کیفیت ارتکاب جرم و احتمال فرار متهم با بازپرس است.

اصول بازجویی از متهم:

قانون بازجویی از متهم شرایط و اصولی را در بازجویی تعیین کرده است که مقام قضایی ملزم به رعایت آنهاست. این اصول هم از مرحله بازجویی در آگاهی تا بازجویی در دادسرا و توسط بازپرس حاکم است. اصول بازجویی در قانون آیین دادرسی کیفری و قانون احترام به آزادی و حفظ حقوق شهروندی ذکر شده است که به آنها می پردازیم:

• طبق ماده 195  :” بازپرس قبل از شروع به تحقیق باتوجه به حقوق متهم به وی اعلام می کند مراقب اظهارات خود باشد. سپس موضوع اتهام و ادله آن را به شکل صریح به او تفهیم می کند و به او اعلام می نماید که اقرار یا همکاری موثر وی می تواند موجبات تخفیف مجازات وی را در دادگاه فراهم سازد و آنگاه شروع به پرسش می کند. پرسش ها باید مفید، روشن، مرتبط با اتهام و در محدوده آن باشد. پرسش تلقینی یا همراه با اغفال، اکراه و اجبار متهم ممنوع است”. بنابراین طبق این ماده:

• • متهم باید به درستی تفهیم اتهام شود.
  • به او اخطار داده شود مراقب اظهارات خود باشد.
  • به او نتایج همکاری موثر او یادآوری شود.
  • ممنوعیت طرح پرسش های تلقینی یا همراه با اغفال، اکراه یا اجبار در این باره قانون احترام به آزادی و حفظ حقوق شهروندی مقرر داشته است که : “پرسش ها باید، مفید و روشن و مرتبط با اتهام یا اتهامات انتسابی باشد و از کنجکاوی در اسرار شخصی و خانوادگی و سوال از گناهان گذشته افراد و پرداختن به موضوعات غیرموثر در پرونده مورد بررسی احتراز گردد.”
• حق همراه داشتن وکیل: طبق ماده 190 قانون آیین دادرسی کیفری : ” متهم می تواند در مرحله تحقیقات مقدماتی، یک نفر وکیل دادگستری همراه خود داشته باشد. این حق باید پیش از شروع تحقیق توسط بازپرس به متهم ابلاغ و تفهیم شود. چنانچه متهم احضار شود این حق در برگه احضاریه قید و به او ابلاغ می شود. وکیل کیفری متهم می تواند با کسب اطلاع از اتهام و دلایل آن، مطالبی را که برای کشف حقیقت و دفاع از متهم یا اجرای قانون لازم بداند، اظهار کند. اظهارات وکیل در صورتمجلس نوشته می شود.
• • تبصره ۱ـ سلب حق همراه داشتن وکیل و عدم تفهیم این حق به متهم به ترتیب موجب مجازات انتظامی درجه هشت و سه است.
  • تبصره ۲- در جرائمی که مجازات آن سلب حیات یا حبس ابد است، چنانچه متهم اقدام به معرفی وکیل در مرحله تحقیقات مقدماتی ننماید، بازپرس برای وی وکیل تسخیری انتخاب می کند.”

بنابراین متهم حق داشتن وکیل را دارد، مقام قضایی باید آن را به متهم اطلاع دهد، در غیر این صورت مقام قضایی مرتکب تخلف انتظامی شده است.

 

مطالعه بیشتر : وکیل خانواده 

 

• منع اذیت کردن فرد: بر اساس قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی در جریان دستگیری و بازجویی و تحقیق، از ایذای افراد نظیر بستن چشم و سایر اعضاء، تحقیر و ترساندن آنان باید اجتناب گردد. علاوه بر این بازجویان و ماموران تحقیق از پوشاندن صورت و یا نشستن پشت سر متهم یا بردن آنان به اماکن نامعلوم و کلا  اقدام های خلاف قانون خودداری ورزند.
• منع شکنجه فرد: هرگونه شکنجه متهم برای اقرار گرفتن و یا اجبار او به امور دیگر ممنوع بوده و اقرارهای اخذ شده بدینوسیله حجیت شرعی و قانونی نخواهد داشت. بنابراین اقرار تحت شکنجه پذیرفته نیست.
• حق سکوت متهم: طبق ماده 197قانون آیین دادرسی کیفری متهم حق دارد سکوت کند و این سکوت و امتناع از پاسخ باید در صورت مجلس ذکر شود و به امضای متهم برسد.
• لزوم رعایت مقررات قانونی در بازجویی: بازجویی باید توسط افرادی انجام شود که صلاحیت انجام این کار را دارند و لازم است که مقررات قانونی و اصول حاکم بر بازجویی رعایت شود، بر اساس قانون حفظ حقوق شهروندی تحقیقات و بازجویی ها، باید مبتنی بر اصول و شیوه های علمی قانونی و آموزش های قبلی و نظارت لازم صورت گیرد و با کسانی که ترتیبات و مقررات را نادیده گرفته و در اجرای وظایف خود به روش های خلاف آن متوسل شده اند، براساس قانون برخورد جدی صورت گیرد.

 

جهت آشنایی با قوانین و دانستنی های حقوقی و کیفری صفحه اینستاگرام گروه وکلای عدل ایرانیان را دنبال کنید