ناشزه بودن زن به چه معناست؟

متعاقب ایجاد عقد نکاح و ایجاد زوجیت بین طرفین، حقوق و تکالیفی قانونی بین زن و شوهر در مقابل یکدیگر ایجاد می­‌گردد که در اغلب موارد این وظایف دارای ضمانت اجرای قانونی هستند در نتیجه طرف مقابل این حق را دارد که جهت احقاق حق خود اقدام نماید.

در ادامه به مواردی که زن به موجب آن می ­تواند از تمکین خودداری نماید و آثار نشوز و ناشزه بودن زن پرداخته شده تا ضمن آشنایی با مفاهیم اساسی از قوانین و مقرراتی که در این زمینه وجود دارند اطلاعات لازم را کسب کنید.

تمکین چیست؟

از جمله تکالیفی که در عقد نکاح وجود دارد تمکین می ­باشد. بر اساس قانون بعد از ایجاد عقد نکاح زوجه مکلف است که از همسرش تمکین نماید. معنای عام تمکین عبارت است از پذیرش ریاست شوهر در امور کلی زندگی خانوادگی است. در ادامه به بررسی تمکین عام و خاص پرداخته شده است.

تمکین عام:

• طبق ماده 1114 قانون مدنی، زن باید در منزلی که شوهر تعیین می کند سکنی نماید مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد. همانطور که ملاحظه می­ کنید این ماده در بردارنده استثنایی می ­باشد در موردی که حق تعیین منزل به زوجه اعطا شده باشد که در چنین شرایطی زن می ­تواند بدون کسب اجازه از همسرش مسکن متفاوتی را انتخاب نماید که این اقدام وی به معنای عدم تمکین محسوب نمی شود. بنابراین طرفین می ­توانند ضمن عقد نکاح و یا بعد از آن اختیار تعیین منزل را به زوجه بدهند.
• نکته­ ای که لازم به ذکر است عبارت از اینکه از حق اختیار تعیین محل سکونت مشترک نباید سوء استفاده کرد بدین ترتیب که محل سکونت باید متناسب با زندگی مشترک و نیازهای خانواده باشد و قصد اضرار و ایذا صورت نگیرد که در غیر این صورت دادگاه تصمیم لازم را در حل اختلاف خواهد گرفت. همچنین شوهر نمی­ تواند زوجه را مجبور به سکونت با خویشاوندان وی در یک محل زندگی کنند، مگر اینکه چاره دیگری وجود نداشته باشد و ضرورت مالی و یا اخلاقی آنرا ایجاب نماید.
• براساس ماده 1102 قانون مدنی همین که نکاح به طور صحت واقع شد روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می شود. در نتیجه تکالیفی که بر اساس قانون بر عهده زوجه بوده، مصداقی از تمکین عام محسوب می­ شود. ضرورتی وجود ندارد تا طرفین به حقوق و تکالیف یکدیگر توجه داشته باشند و حتی توافق برخلاف آن صحیح نبوده مگر آنکه خود قانون این اجازه را داده باشد.
• طبق ماده 1117 قانون مدنی شوهر می تواند زن خود را از حرفه یا صنعتی که منافی مصالح خانوادگی یا حیثیات خود یا زن باشد منع کند. در نتیجه اشتغال به شغلی که با مصالح خانوادگی و حیثیت و آبروزوجه موافق بوده و شوهر نیز مخالفتی با آن نداشته باشد، نمونه دیگری از تمکین عام می ­باشد و عدم انجام این تکلیف، عدم تمکین زن بشمار می ­آید.

تمکین خاص:

مراد از تمکین خاص، برقراری رابطه جنسی در حدود متعارف است. در نتیجه چنانچه زوجه در حدود متعارف از رابطه جنسی خودداری نماید، حکم بر عدم تمکین وی صادر می ­گردد.

ناشزه بودن زن به چه معناست؟

 از جمله تکالیفی که زن در مقابل شوهر خود دارد تمکین عام و خاص می‌­باشد و چنانچه عدم تمکین از سوی زن بدون دلیل قانونی و شرعی باشد، زن عنوان ناشزه خواهد گرفت. این عنوان معمولا در دعوای تمکین و نفقه به کرات شنیده می­ شود. در صورتیکه زوجه به یکی از مواردی را که در ادامه قید شده اقدام نماید، ناشزه محسوب می ­شود. این موارد عبارتند از:

• بدون داشتن عذری موجه از سکونت در منزلی که شوهر تعیین نموده خودداری نماید.
• خودداری زن از انجام وظایف و تکالیفی که قانونا باید انجام دهد.
• زوجه برخلاف رضایت همسرش به شغلی مشغول باشد که مخالف مصالح خانوادگی و یا حیثیت خود ایشان باشد.
• زن بدون داشتن عذری موجه و وجود موارد مجاز عدم تمکین، در حد متعارف از برقراری رابطه جنسی خودداری ورزد.

نفقه زن ناشزه:

براساس ماده 1108 قانون مدنی  هر گاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظائف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود. همانطور که ملاحظه می­ کنید، به زوجه ناشزه نفقه­ ای تعلق نمی­ گیرد. اما در این خصوص نکاتی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرند:

1. مرد در صورتی می­ تواند بنا به استناد ناشزه بودن زن به ایشان نفقه ندهد که نشوز ایشان را ثابت کرده باشد . بدین ترتیب که بعد از رجوع به دادگاه خانواده و طرح دعوای الزام به تمکین، حکم عدم تمکین همسر خود را دریافت نموده باشد. و بدین ترتیب ناشزه بودن زوجه را اثبات کرده باشد.
2. عذر موجه مانند اینکه از لحاظ ضرر بدنی، مالی و شرافتی امتناع زن را از رفتن به منزل شوهر توجیه نماید که متعاقبا زن همچنان مستحق دریافت نفقه خواهد بود. البته در چنین شرایطی زن در انتخاب آزاد نیست و مسکن ایشان باید با توافق و یا حکم دادگاه معین گردد. البته در صورت اجبار به ترک خانه مشترک ضرورتی ندارد که زن و شوهر منتظر تصمیم دادگاه بمانند.

مهریه زن ناشزه:

بر اساس ماده 1082 قانون مدنی، « بمجرد عقد زن مالک مهر می‌ شود و می‌ تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید» برخلاف نفقه، چنانچه زوجه تمکین ننماید در صورت اثبات آن نفقه به زن تعلق نخواهد گرفت اما در بحث مهریه چنین مقرراتی وجود ندارد و بنابراین از آنجا که مهریه حق قانونی زن بوده و با ایجاد عقد نکاح به زوجه تعلق می­ گیرد در خصوص ناشزه بودن زن و مهریه ایشان دلیلی وجود ندارد که نتواند مهریه خود را مطالبه نماید.

اجرت المثل زن ناشزه:

اجرت­المثل در واقع مزد کارهایی است که از لحاظ شرعی بر عهده زوجه نبوده اما با این وجود زوجه در طول زندگی مشترک آن­ها را انجام داده است. از جمله شروط دریافت اجرت­المثل توسط زن این است که به دستور مرد امور را انجام دهد و عرف نیز انجام آن­ها را مستحق دریافت مزد تشخیص دهد. درخصوص ناشزه بودن زن اجرت­المثل بستگی به نوع عدم تمکین وی دارد.

معمولا میزان اجرت المثل زن را کارشناس دادگستری با توجه به کارهایی که زن، در طول زندگی زناشویی و مشترک خویش، انجام داده تعیین می کند. بر اساس تبصره ماده 336 قانون مدنی، چنانچه زوجه کارهایی را که شرعا به عهده وی نبوده و عرفا برای آن کار اجرت‌المثل باشد، به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت‌المثل کارهای انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم می‌نماید.

 شرایط دریافت اجرت­المثل به شرح زیر است: 

1. زوجه این کارها را به دستور مرد انجام داده باشد.
2. زن برای انجام کارها قصد تبرع و یا رایگان انجام دادن آن­ها را نداشته باشد، بنابراین چنانچه قصد تبرع و یا نیکی را داشته باشد اجرت­المثل به وی تعلق نخواهد گرفت.
3. کارهایی که زن انجام داده از لحاظ شرعی جزء وظایف وی نبوده نظیر آشپزی و نظافت و …
4. گاهی دیده می ­شود که زن فقط تمکین خاص را ترک نموده بدین ترتیب که در منزل همسر خود همچنان سکونت دارد و کارهای منزل را انجام می ­دهد ولی از برقراری رابطه جنسی با وی خودداری می­ ورزد. هرچند که جزء ناشزه بودن زن محسوب می­ شود ولی از آنجایی که کارهای منزل را انجام می ­دهد مستحق دریافت اجرت­المثل خواهد بود.

نشوز و ازدواج مجدد مرد:

چنانچه زن از همسرش تمکین ننماید مرد با مراجعه به دادگاه و اقامه دعوای عدم تمکین می­ تواند از دادگاه خانواده حکم الزام همسرش را به تمکین در صورت اثبات دریافت نموده و درصورت تقاضای مرد دادگاه  اجازه ازدواج مجدد مرد را خواهد داد.

نشوز زن و تنصیف اموال:

یکی از شروط سند نکاحیه، تنصیف دارایی است که به صورت عامیانه مردم به آن شرط نصف دارایی هم می گویند. به موجب این شرط مرد متعهد می­ گردد تا نصف اموال خود را به تملک همسر خود در آورد. چنانچه ناشزه بودن زن مسجل شود و مرد در دادگاه ثابت کند، زن مستحق نصف اموال و دارایی زوج نخواهد بود.

ارتکاب زنا و یا رابطه نامشروع توسط زوجه:

ممکن است این پرسش برایتان مطرح شود که آیا ارتکاب زنا و یا رابطه نامشروع توسط زوجه می ­تواند از مصادیق ناشزه بودن زن محسوب گردد؟ در شرایط عادی به طور کلی، تنها موردی که موجب عدم تعلق حق نفقه به زوجه می­ گردد، با توجه به مواد ۱۱۰۸ و ۱۱۱۴ قانون مدنی، عدم ایفای وظیفه زوجیت از سوی زوجه می‌باشد. بنابراین تا هنگامی که طبق قانون رابطه زوجیت برقرار است، بدون اثبات نشوز رابطه نامشروع زن، مانع مطالبه نفقه نخواهد بود.

نتیجه­ گیری:

زنی که وظایف شرعی و قانونی خود را بدون دلیل موجه نسبت به همسرش ایفا نکند ناشزه محسوب می­ شود و مصداق بارز آن نداشتن تمکین عام یا خاص نسبت به شوهر می­ باشد. با این وجود در مواردی نظیر ابتلای مرد به امراض جنسی و مقاربتی، ضرر بدنی و شرافتی برای زن و …زن مجاز به عدم تمکین است.

نشوز زن موجب سقوط حق گرفتن نفقه زن می گردد اما هیچ تاثیری در گرفتن مهریه او ندارد و پرداخت مهریه تمام و کمال بر عهده مرد است. در صورتی که درخصوص نشوز و آثار آن پرسشی دارید با ما در تماس باشید تا وکلای متخصص خانواده گروه وکلای عدل ایرانیان شما را راهنمایی نمایند.