حکم تولیت | نحوه صدور و اثبات

آشنایی با حکم تولیت

موضوع وقف در کشور ما مساله مهمی محسوب می شود، چرا که در موارد بسیاری در قانون مدنی نیز، پیرامون آن بحث شده است. یکی از همین مباحث به متولی و حکم تولیت اشاره دارد. بنابراین می توان گفت، تولیت همواره با عقد وقف همراه بوده است.

به طور کلی، تولیت به معنای اداره کردن مال وقف شده است و به شخصی که جهت اداره کردن این مال تعیین شده است، متولی گفته می شود.
مساله حائز اهمیت اینکه متولی وقف، می بایست قبل از آغاز تولیت خود و شروع به اداره مال موقوفه، به منظور دریافت حکم تولیت اقدام نماید.

به دلیل اهمیت موضوع وقف، در این مقاله قصد داریم تا ضمن ارائه تعریف روشنی از حکم تولیت و روش های دریافت آن، به کلیه سوالات شما پیرامون این موضوع پاسخ دهیم.

مفاهیم تولیت

پیش از پرداختن به حکم تولیت و شیوه دریافت آن در ابتدا بهتر است تا با مفاهیمی همچون: وقف، تولیت و متولی آشنا شویم.

وقف

بر اساس ماده 55 قانون مدنی، وقف عبارت است از این که عین مال، حبس و منافع آن تسبیل شود. بنابراین با در نظر داشتن این ماده، می توان گفت: وقف عملی حقوقی به شمار می آید که به سبب آن، مالی از دسترس مالک آن خارج شده و منافع حاصل از آن مال، در راهی خیر مصرف می شود. به معنای دیگر منافع آن مال تسبیل می شود. برای مثال شخصی مکانی را وقف کند تا از محل درآمد آن به افراد بی بضاعت کمک مالی شود.

متولی

بنابر احکام قانون مدنی، اداره و تولیت وقف و مال موقوفه با شخصی تحت عنوان متولی وقف می باشد. به همین خاطر، تولیت مفهومی جداناپذیر از مفهوم وقف به شمار می آید.

همچنین با استناد به ماده 75 قانون مدنی می توان گفت: “واقف حق دارد تولیت به معنای اداره کردن امور موقوفه را به صورت مادام العمر و یا در طول مدت مشخصی بر عهده بگیرد. همچنین می تواند شخص دیگری را تعیین نماید که به طور مستقل و یا اشتراکی با خود واقف آن را اداره کنند. “

با در نظر داشتن همین تعریف می توان گفت که تولیت به معنای اداره کردن مال وقف شده است.

مسئولیت اداره این مال نیز، می تواند عهده خود واقف و یا بر عهده شخص دیگری گذاشته شود. اما مساله حائز اهمیت اینکه که چنانچه واقف تصمیم داشته باشد تا روش تولیت وقف را مشخص نماید، می بایست تا ضمن عقد وقف برای این عمل اقدام نماید؛ در غیر این صورت بعد از پایان انعقاد این عقد، واقف اجازه تعیین متولی و تغییر روش اداره وقف را نخواهد داشت.

متولی چه وظایفی دارد؟

اساسی ترین وظیفه متولی بر عهده گرفتن مسئولیت رسیدگی به امور اموال موقوفه و تقسیم منافع آن بین موقوف علیهم است.

این شخص همچنین وظایف ضمنی دیگری همچون: افتتاح حساب بانکی، پرداخت کردن مالیات مال موقوفه، اخذ سند مال وقفی و رعایت مصلحت همچون تعمیر، کسب درآمد، اجاره و غیره را بر عهده دارد.

علاوه بر این، قانونگذار در موارد استثنایی اجازه فروش مال موقوفه را نیز به متولی داده است.

بنابراین در شرایطی که مال موقوفه آسیبی ببیند، که امکان تعمیر و یا جدا کردن از بخش های دیگر آن وجود نداشته باشد، همچنین بین موقوف علیهم اختلافات به حدی شدید شود که امکان قتل و خونریزی وجود داشته باشد، متولی با اخذ اجازه از دادگاه، حق فروش مال وقفی را خواهد داشت. بنابراین با ثمن آن مال می تواند مال موقوفه دیگری خریداری نماید و یا منافع را برای عمل خیر دیگری به مصرف برساند.

حکم تولیت چیست؟

در سرفصل های پیشین به تعریف وقف و مفاهیم تولیت و متولی پرداخته شد. اکنون پس از روشن شدن این موضوع، به توضیح حکم تولیت و روش های دریافت آن می پردازیم.

در تعریف حکم تولیت می توان گفت، زمانی که شخصی به عنوان متولی وقف مشخص می شود و مسئولیت تولیت وقف به او سپرده می شود، پیش از هر اقدامی می بایست جهت اداره وقف و مال موقوفه، تولیت خود را به وسیله یک مرجع رسمی اثبات نموده و تایید آن مرجع را بدست آورد. به حکمی که بعد از درخواست متولی جهت تایید تولیت این شخص صادر شود، حکم تولیت می گویند.

اخذ حکم تولیت به چه روش هایی امکان پذیر است؟

• دریافت حکم تولیت به روش اداره اوقاف

یکی از روش های متداول دریافت حکم تولیت، مراجعه به اداره اوقاف ارائه درخواست حکم تولیت می باشد. این اداره همچنین وظایفی دیگر همچون عزل متولی را نیز بر عهده دارد.
مرحله بعدی پس از ارائه درخواست، تحقیق و بررسی پیرامون درستی آن، توسط اداره اوقاف انجام می گیرد. این پرس و جو به روش های: تحقیق محلی، پرسش از شهود و استفاده از کارشناس متخصص صورت گرفته تا درستی ادعای تولیت متولی اثبات شده و سپس گزارش آن  به اداره اوقاف ارسال می گردد. بنابراین تصمیم گیری پیرامون ادعای تولیت و صدور حکم تولیت در اداره اوقاف، با استناد به این گزارش انجام می شود. با این حال امکان اعتراض به نظر شعب تحقیق اداره اوقاف نیز، در دادگاه حقوقی وجود دارد.

• دریافت حکم تولیت به وسیله دادگاه

روش دیگری که برای اخذ حکم تولیت پیش بینی شده است، مراجعه مستقیم به دادگاه حقوقی می باشد. در این مسیر، متولی وقف می بایست با حضور در یکی از دفاتر خدمات قضایی، درخواست حکم تولیت خود را به شکل یک دادخواست ثبت کرده و جهت رسیدگی برای دادگاه حقوقی صالح ارسال نماید.

توجه داشته باشید، شعبه دادگاه به این درخواست رسیدگی کرده و چنانچه تولیت این شخص بر اساس دلایل موجود همچون وقف نامه یا شهادت شهود اثبات باشد، حکم تولیت برای او صادر خواهد شد.

فرآیند درخواست و نحوه صدور حکم تولیت

اکنون که با روش های اخذ حکم تولیت آشنا شدیم، در این بخش از مقاله قصد داریم تا به روند صدور حکم تولیت و مراحل انجام آن بپردازیم.

در گام نخست، صدور حکم تولیت و فرآیند درخواست آن به این روش آغاز می گردد که فرد متقاضی، با حضور در اداره تحقیق دادخواست خود را تقدیم نماید. پس از ثبت  این دادخواست، موعد مشخصی جهت رسیدگی به آن تعیین می شده و به هر دو طرف دعوی یعنی خوانده و خواهان ابلاغ می گردد.
جلسه رسیدگی حضوری به وسیله هیات تحقیق و با حضور طرفین دعوی برگزار شده و در نهایت نظر شعبه حقوقی صادر می گردد. پس از ابلاغ این نظر به خواهان جلسه رسیدگی به آن نیز خاتمه می یابد .

برای دادخواست صدور حکم تولیت به چه مدارکی نیاز است؟

افرادی که خواهان تولیت می باشند، می بایست پس از مراجعه به اداره اوقاف مدارکی را جهت طرح دعوای درخواست صدور حکم تولیت تحویل دهند. این مدارک و الزامات در لیست زیر آورده شده است:

• تصویر واضح از وقف نامه
• مدارک شناسایی خواهان اعم از کارت ملی و شناسنامه
• ارائه استشهادیه یا شهادت شهود
• گواهی فوت و حصر وراثت متولی پیشین ( در صورت وجود )
• رونوشت حکم تولیت متولی پیشین ( در صورت وجود )
• سایر دلایل و مستندات

مدت زمان اعتبار حکم تولیت چقدر است؟

با استناد به نص ماده 75 قانون مدنی، چنانچه شخص واقف در زمان وقف پس از تعیین متولی مدت مشخصی را برای تکالیف متولی تعیین کند، مثلا 5 سال، تولیت برای همان 5 سال برقرار است. پس از اتمام این مدت این مسئولیت به سازمان اوقاف سپرده می‌شود.

همچنین امکان دارد واقف مدت تولیت را بر مدت حیات خود یا متولی بنا کند. به این مورد در اصطلاح مادام الحیوه گفته می شود. واضح است که در این روش پس از فوت واقف یا متولی، تولیت به پایان می رسد.

آیا عزل متولی امکان پذیر است؟

با وجود اینکه در قوانین مربوط به وقف و متولی، تلاش بر این است که متولی عزل نشود و جهت برقرار ماندن این شخص در مسئولیتش سختگیری ‌های بسیاری انجام شده است. اما در مواردی نیز ممکن است متولی پیش از رسیدن به پایان وظیفه اش برکنار شود. این موارد در لیست زیر آورده شده است:

• بی اعتنایی به مصلحت موقوفه:

در صورتی که متولی اقدامی به ضرر موقوفه و موقوف علیهم انجام دهد، برکنار خواهد شد. با این وجود این عزل به صورت یکباره انجام نمی شود و در ابتدا سازمان اوقاف به متولی تذکر می دهد و در صورت نادیده گرفتن، از دادگاه خواستار عزل متولی خواهد شد.

• عدم رعایت مفاد وقف نامه:

واقف بعد از اینکه که مالش را وقف نمود، مواردی را در وقف نامه ذکر می کند که مطابق با آن، این مال در مسیر خاصی صرف می شود. بنابراین بی توجهی به این موارد برکناری متولی را به همراه خواهد داشت. این بی توجهی می‌تواند ناشی از عدم توانایی متولی و یا خیانت وی باشد.

 

مطالب مفید برای درک بیشتر:

عقد وقف

وقف چیست؟

وکیل ملکی

وکیل املاک و مستغلات

وکیل زمین

نتیجه گیری

همانطور که در این مقاله آورده شد، زمانی که کسی اموالش را به منظور خیر همگانی یا برای گروه خاصی از افراد، به مصرف می رساند، عمل وقف صورت گرفته است.

بنابراین واقف پس از اینکه دارایی خود را به وقف اختصاص داد، کلیه اختیاراتش به عنوان مالک از دست می رود و دیگر صاحب آن مال نیست. همین موضوع باعث  می‌شود تا شخصی وظیفه رسیدگی و سرکشی به امور مال موقوفه را بر عهده بگیرد. این شخص متولی نام دارد. نکته مورد توجه اینکه متولی وقف، می بایست قبل از آغاز تولیت خود و شروع به اداره مال موقوفه به منظور دریافت حکم تولیت اقدام نماید.

روش ها و نحوه دریافت حکم تولیت نیز در این مقاله به تفصیل توضیح داده شد. با این وجود گروه وکلای عدل ایرانیان آماده است تا به کلیه سوالات شما پیرامون موضوع روش های اخذ حکم تولیت پاسخ داده و اطلاعات جامعی را پبرامون این موضوع در اختیار شما قرار دهد.