ولایت قهری | اختیارات ولی قهری

بررسی ولی قهری

قانون مدنی به منظور حمایت از محجوران، راهکارهایی را پیش بینی کرده است. این افراد که شامل: اشخاص صغیر، مجنون و سفیه می شوند، بنا به دلایلی نظیر حجر، قدرت انجام برخی از اعمال حقوقی خود را ندارند. بنابراین مطابق با قانون بعضی از افراد، مسئول رسیدگی به امور مالی محجوران می شوند که به آن، ولایت قهری می گویند.

در واقع ولایت قهری به معنای سلطه و اختیاری است که به این شخص، به منظور اداره امور محجوران داده می شود.

در نظر داشته باشید این ولایت، تنها برای اشخاص بخصوصی، پیش بینی شده است و در مواردی، از بین خواهد رفت. به همین دلیل در مقاله پیش رو، قصد داریم تا ضمن معرفی مفهوم ولایت قهری در معنای حقوقی، به اختیارات و وظایف این شخص بپردازیم.

به چه کسی محجور گفته می شود؟

برای درک بیشتر مفهوم ولایت قهری، بهتر است تا پیش از آن، تعریف روشنی از محجوران ارائه دهیم تا مشخص شود چه افرادی در این دسته بندی قرار گرفته اند. محجورین افرادی می باشند، که به دلیل سن پایین و یا مشکل در وضعیت روانی و عقلی خود، توانایی تصرف در امور و اعمال حقوقی‌ که افراد با اراده خود انجام می‌دهد را دارا نیستند؛ به همین خاطر مطابق با قانون حمایت ‌های ویژه‌ای خاص این افراد در نظر گرفته شده است.

انواع محجوران عبارت اند از:

• اشخاص صغیر
• اشخاص سفیه
• اشخاص مجنون

محجوران شامل چه افرادی می شوند؟

• اشخاص صغیر:

این افراد شامل کودکانی می شوند که به سن بلوغ نرسیده اند. به همین خاطر توانایی درک و تشخیص درست و غلط و خوب و بد را ندارند. بنابراین حق انجام اعمال حقوقی همچون خرید و فروش و اجاره و غیره را دارا نیستند.

• اشخاص مجنون:

مجنون یا شخص دیوانه کسی است که قوه عقلانی‌اش را از دست داده است. جنون به هر میزانی که باشد، فرد محجور به شمار می آید و مستلزم داشتن قیم است. این شخص به عنوان نماینده‌ قانونی وی، مسئول انجام اعمال حقوقی لازم از طرف شخص مجنون می باشد.

چنانچه که شخصی از دوران بچگی مجنون بوده و پس از دوران بلوغ نیز همچنان مجنون باشد، ولایت پدر و جد پدری بر او، باقی خواهد ماند. اما اگر این شخص در هنگام بالغ شدن مجنون نبوده و از ولایت ولی خارج شده باشد، اما پس از آن، مجنون شده باشد، دیگر پدر و جد پدری بر او ولایتی نخواهند داشت. در این شرایط از طرف دادگاه برای او قیم مشخص می شود.

• اشخاص سفیه:

سفیه یا غیررشید به کسی گفته می شود که با وجود اینکه به بلوغ و رشد جسمانی رسیده است، قدرت اداره‌ اموال و دارایی اش را ندارد. بنابراین تصرفات او در دارایی اش عاقلانه نیست.

ولایت به چه معناست؟

ولایت در لغت به معنای تسلط داشتن و حکومت کردن است. این واژه در قانون مدنی، عبارت است از توانایی و اختیاری که مطابق با قانون، به شخصی اعطا می شود تا به امور مربوط به محجوران رسیدگی نماید.

ولایت قهری چیست؟

در ارتباط با ولایت اشخاص، قانون مدنی، نوعی از ولایت را تحت عنوان ” ولایت قهری ” در نظر گرفته است. این ولایت تنها شامل افراد خاصی شده که به سبب این ولایت، حقوق و تکالیفی برایشان، تعریف می شود.

ولایت قهری در معنای حقوقی، به معنای تسلط و اقتداری است که قانون گذار، به بعضی افراد داده است تا به وسیله آن بتوانند، به امور مربوط به محجوران رسیدگی نمایند. بنابراین، هدف از این ولایت، جلوگیری از ضایع شدن حق محجوران و انجام امور حقوقی مرتبط با آن هاست.

انواع ولایت قهری

• ولایت عام :

ولی عام به کسی گفته می شود که توسط مرجع دارای صلاحیت یعنی دادگاه به این سمت دست یافته است. این شخص امور مرتبط با عموم مردم را در حدود قانون انجام می دهد. برای مثال در زمینه تعیین امین به منظور اداره امور غایب و جنین و تعیین قیم برای حفظ اموال مجانین بر عهده دادستان می باشد.

• ولایت خاص :

به طور کلی ولایت در قانون، تنها به پدر و جد پدری اختصاص دارد. اما این در شرایطی است که طفل که به سن قانونی یعنی 18 سالگی  نرسیده باشد. ولایت قهری پدر و جد پدری در عرض یکدیگر هستند. به همین خاطر هیچ کدام بر دیگری تقدم و ترجیح ندارد.

وظایف ولی قهری

مطابق با نص ماده 1183 قانون مدنی در نظر داشتن وظایف و اختیارات ولی قهری نکته ای حائز اهمیت است. بر اساس این ماده، در همه امور مرتبط با اموال و دارایی و حقوق مولی علیه، ولی قهری نماینده قانونی شخص می باشد. به همین خاطر، ولی قهری نماینده قانونی محجور تحت ولایت محسوب می شود.

اگرچه در این ماده، تنها اداره امور مالی محجور عنوان شده است. اما اداره امور شخصی و به معنای دیگر مراقبت از شخص تحت ولایت (محجور) نیز بر عهده ولی قهری می باشد. به همین دلیل، مهم ترین مسئولیت ولی قهری اداره امور شخصی و مالی مولی علیه در حوزه تعریف شده در قانون و عرف همچنین با رعایت مصلحت محجور می باشد.

ولایت قهری پدر و جد پدری

اکنون که با تعریف روشنی از ولایت قهری و حوزه وظایف و اختیارات ولی قهری آشنا شدیم، در این سرفصل از مقاله، قصد داریم تا به ولایت قهری پدر و جد پدری، بپردازیم. به همین منظور، می بایست در ابتدا، به ماده 1181 قانون مدنی، اشاره کرد. مطابق با این ماده: ” هر یک از پدر و جد پدری، نسبت به اولاد خود، دارای ولایت هستند “.

با استناد به این ماده، ولی قهری شخص محجور، فقط شامل پدر و جد پدری، یا همان پدر بزرگ پدری این شخص می باشد و این حق، برای فرد دیگری، همچون مادر نیز، قابل تصور نیست.

در نظر داشته باشید مواردی همچون: عقل، بلوغ و رشد، از ویژگی های الزامی برای ولایت قهری پدر و جد پدری می باشند.

این نکته با در نظر داشتن ماده 1182 قانون مدنی قابل اثبات است. مطابق با این ماده: “در صورتی که طفل، هم پدر و هم جد پدری داشته باشد و یکی از این دو نفر، محجور یا به هر دلیلی ممنوع از تصرف در اموال مولی‌ علیه گردند، ولایت‌ قانونی از این شخص ساقط می شود.”

سقوط ولایت قهری در چه مواردی امکان پذیر است؟

در مواردی که ولی قهری طفل خود نیز محجور شود، همچون اینکه مجنون یا سفیه شود، ولی قهری صلاحیت اداره امور خود را نخواهد داشت. به همین خاطر، به روش اولی شایستگی ولایت بر فرزندان خود را نیز ندارند. بنابراین قادر نخواهد بود صلاح طفل خود را رعایت نماید.

عدم امانت ولی قهری در امور مالی محجور نیز، یکی دیگر از دلایل ساقط شدن ولایت قهری افراد است. بنابراین هر گاه دادستان مطلع شود ولی قهری در رسیدگی به امور محجور کوتاهی کرده است و یا از آن سرباز زده است، حق دارد از دادگاه تقاضای رسیدگی کرده و چنانچه عدم امانت او ثابت شود ضم امین نماید.

همچنین در مواقعی که ولی قهری لیاقت اداره کردن اموال محجور را نداشته باشد. و به دنبال آن دارایی محجور در خطر از بین رفتن قرار گیرد یا در حال خراب شدن باشد نیز ولایت قهری ساقط خواهد شد.

در مواردی که ولی قهری نسبت به اموال محجور خیانت کرده و یا آن را حیف و میل نماید این ولایت را از دست خواهد داد .

کهولت سن یا بیماری ولی قهری نیز در شرایطی که رسیدگی و اداره اموال محجور را با مشکل روبرو نماید ضم امین را به دنبال خواهد داشت.

علاوه بر موارد ذکر شده، چنانچه ولی قهری به دلیل غیبت یا حبس یا بنا به دلایلی همچون اغما و بیهوشی قادر نباشد تا به امور مولی علیه رسیدگی کند. همچنین شخص دیگری را نیز از جانب خود تعیین نکرده باشد، در این شرایط دادگاه یک نفر امین را جهت اداره اموال مشخص خواهد کرد. رسیدگی به این امور نیز هم شامل امور مالی می شود و هم امور غیر مالی.

وظایف ولی قهری در قانون ایران به چه صورت است؟

براساس قوانین ایران ولی قهری مسئولیت کلیه امور مالی افراد محجور را بر عهده دارد. در قوانین ایران افراد صغیر به دو گروه افراد صغیر ممیز و صغیر غیر ممیز دسته بندی شده اند.

افراد صغیر ممیز شامل افرادی می شوند که دارای درکی معمولی از مسائل زندگی خود هستند و برای انجام امور خود به اجازه ولی نیاز دارند. افراد صغیر غیر ممیز نیز افرادی هستند که هیچ گونه درکی از محیط پیرامون و امور زندگی خود ندارند. به همین خاطر ولی قهری تصمیم گیرنده امور مالی و غیر مالی این افراد خواهد شد.

در بعضی موارد نیز ولی قهری جهت انجام تصمیماتی در امور افراد صغیر ممیز دخیل خواهد بود. این مورد در شرایطی است که تصمیم گرفته شده به نفع کودک باشد.

مطالب مفید برای درک بهتر

وکیل خانواده

وکیل پایه یک دادگستری

وکیل ثبتی

وکیل خانم

نتیجه گیری

همانطور که در این مقاله اشاره شد، ولی قهری به شخصی گفته می شود که بر اساس قانون وظیفه نگهداری اجتماعی و خانوادگی و مالی محجوران را بر عهده دارد.

مسئولیتی که قانون بر عهده این افراد نهاده است اجباری می باشد. به همین خاطر به آن ولی قهری می گویند. بر اساس قانون، سرپرستی و کفالت افراد محجور با پدر است. اما درصورت نبود پدر و عدم صلاحیت وی سرپرستی این افراد با پدر بزرگ پدری است. همچنین در مواقعی که پدر یا پدربزرگ پیش از مرگ اقدام به نسب ولی برای فرزندان محجور خود نمایند، در غیر این صورت این وظیفه بر عهده دادگاه و قانون می باشد. افراد محجور شامل افراد صغیر و غیر رشید زیر هجده سال و افراد سفیه و مجنون می باشند.