اصطلاح دیه یا خون بها، براساس قوانین اسلام و تعاریف فقهی در پی قتل و یا نقص عضو انسان معنا پیدا می کند.
و اما تعریف دیه در منظر حقوقی: اگر فردی به صورت عمد یا غیر عمد به جان یا مال دیگری صدمه ای وارد کند که ضرر و زیان مادی و معنوی را برای شخص به همراه داشته باشد؛ باید درصدد جبران خسارت برآید. در این صورت پول یا مالی که در این جهت پرداخت می گردد دیه یا خون بها نام دارد. مطابق قانون پرداخت دیه در مواردی به عنوان مجازات اصلی و در مواردی نیز جایگزین قصاص خواهد شد.
پس می توان گفت که دیه، نوعی مجازات مالی است که مرتکب جرم، باید به زیان دیده از جرم یا اولیای دم او بپردازد. هر سال نرخ دیه توسط رئیس قوه قضاییه تعیین می شود.
معیارهایی که جهت تصمیم گیری برای نرخ دیه 1402 به رئیس قوه قضاییه کمک می کند، عبارت است از: نرخ تورم و شاخص اعلام شده توسط بانک مرکزی.
مبلغ دیه 1402 نیز از این موضوع، مستثنی نیست و نرخ و میزان دیه کامل انسان در این سال نیز، مبلغ مشخصی بوده که مبلغ دیه اعضا نیز بر اساس آن، محاسبه می شود.
همانطور که گفته شد دیه یک نوع مجازات برای بعضی از جرایم است که در قانون مجازات اسلامی، در نظر گرفته شده است. دیه در ماده 448 قانون مجازات اسلامی، بدین صورت تعریف شده است: ” دیه مقدر، مال معینی است که در شرع مقدس، به سبب جنایت غیر عمدی بر نفس، عضو یا منفعت یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد، مقرر شده است “.
با این تفاسیر، می توان گفت، در صورتی که جرایم غیر عمد سبب آسیب به جان، اعضای بدن و منافع شخص شده باشد، به حکم شرع، مقدار مشخصی دیه تعیین می گردد که، باید به شخص مصیبت دیده و یا ورثه او پرداخته شود. البته دیه، در موارد جرایم عمدی و ضرب و جرح نیز وجود دارد. زمانی که جرم از نوع عمد تعیین شود فقط در دو صورت شامل دیه خواهد شد.
این دو مورد به شرح زیر می باشد :
دیه در شرایط مختل و براساس قانون مجازات اسلامی به انواع مختلفی تقسیم می شود که عبارت اند از:
مقدار دیه قتل برابر با یک دیه کامل می باشد. برای اطلاع از میزان دیه با توجه به نوع دیه ، به قسمت جدول دیه 1402 در همین مقاله مراجعه نمایید.
در صورتی که فرد مجرم اعمالی انجام دهد که دیگری حواس خود را از دست بدهد؛ فرد خاطی باید دیه منافع آن عضو را پرداخت نماید.
برای مثال: هنگامی که توانایی شنیدن مختل شود با وجود اینکه از نظر جسمی آسیبی قابل مشاهده وجود نداشته باشد، دیه مناف اعضا به شخص آسیب دیده تعلق خواهد گرفت. این نوع دیه شامل آسیب رسیدن به توانایی های همچون: بینایی، شنوایی، عقل، بویایی و گویایی است.
این نوع دیه به هنگام ایجاد جراحت در شخص مصدوم، قابل پرداخت می باشد. تعیین مبلغ دیه جراحت بر اساس میزان جراحت و به تشخیص پزشکی قانونی صورت می‌گیرد مانند ایجاد کبودی، زخم، تورم و …
در این نوع دیه موضوع پر اهمیت تعداد عضو آسیب دیده است که در زیر به شرح دقیق آن پرداخته ایم.
1-تک عضو ( کبد، قلب، بینی …): در صورتی که فقط یک عدد از این نوع عضو در بدن انسان موجود باشد و فرد مجرم آن عضو را نابود نماید؛ پرداخت دیه کامل الزامی است.
2-جفت عضو (گوش ، کلیه و …): حال اگر یک جفت از آن عضو در بدن باشد و هر دو دچار آسیب شود، باز هم پرداخت کامل دیه شامل حال شما خواهد بود. ولی اگر فقط یکی از جفت اعضا تلف شود؛ مبلغ دیه به نصف دیه کامل کاهش خواهد یافت.
سوالی که در ابتدا مطرح می شود این است که : دیه انسان چند شتر است؟ در پاسخ به این سوال می توان گفت بر طبق قانون مجازات اسلامی مبلغ دیه کامل یک انسان برابر با نرخ به روز ۱۰۰ شتر سالم می باشد. با این حال امروزه این مبلغ بر اساس معیارهای جدید و به روز تعیین می گردد که با ز در دیه 1402 به کار گرفته شده است.
در نتیجه می توان گفت که: محاسبه دیه بر اساس مبلغ دیه ای است که توسط قوه قضاییه به صورت سالانه اعلام می‌گردد. به همین جهت پزشکی قانونی با تعیین میزان صدمات وارده به فرد و اعلام آن به دادگاه، مسیر محاسبه دیه را هموار کرده و دادگاه نیز بر اساس گواهی پزشکی قانونی مبلغ دیه را تعیین و تصویب می نماید. در ادامه به صورت دقیق مبلغ دیه 1402 متناسب با نوع آسیب، مشخص شده است.
| دیه | مبلغ دیه در ماه های غیر حرام (تومان) | مبلغ دیه در ماه های حرام (تومان) |
|---|---|---|
| دیه کامل | 900,000,000 | 1,200،000,000 |
| دیه شکستگی استخوان دست که مطلوب التیام یابد | 72،000،000 | 96،000،000 |
| دیه شکستگی نازک نی و درشت نی استخوان پا هر کدام | 72،000،000 | 96،000،000 |
| دیه شکستگی بینی | 90،000،000 | 120،000،000 |
| دیه شکستگی ترقوه | 36،000،000 | 48،000،000 |
| دیه شکستگی جمجمه سر در حد هاشمه | 90،000،000 | 120،000،000 |
| دیه زخم شدگی در حد حارصه | 4،480،520 | 5،974،027 |
| دیه زخم شدگی در حد دامیه | 16،597،403 | 22،129،871 |
| دیه دندان های پیشین که کامل ساقط شوند | 45،000،000 | 60،000،000 |
| دیه دندان های پشتی که کامل ساقط شوند | 22،500،000 | 30،000،000 |
| دیه یک دست | 450،000،000 | 600،000،000 |
| دیه یک پا | 450،000،000 | 600،000،000 |
| دیه شکستگی دنده‌های محیط بر قلب | 22،422،077 | 29،896،103 |
| دیه خرد شدگی استخوان مطلوب التیام یافته | 155،034،937 | 206،713،249 |
همان طور پیشتر به آن اشاره شد محاسبه دیه در ماه های حرام و غیر حرام با یکدیگر متفاوت است.
بنابراین می توان گفت بر اساس ماده ۵۵۵، اگر رفتار مرتکب و فوت مضروب هر دو در ماه های حرام انجام گیرد یا در محدوده حرم مکه واقع شود، خواه عمل به صورت عمد باشد خواه غیر عمد، علاوه بر دیه نفس، یک سوم دیه نیز به آن اضافه شده و فرد خاطی ملزم به پرداخت آن می‌گردد. ماه‌های حرام عبارتند از:
در اینجا لازم به ذکر است مطابق تبصره ماده ذکر شده در بالا، معیار آغاز و پایان ماه‌های حرام، مغرب شرعی است، به عبارت دیگر، ماه رجب از مغرب شرعی روز آخر ماه جمادی الثانی آغاز و با مغرب آخرین روز ماه رجب پایان می یابد.
مطابق مواد ۵۶۰ و ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی، در صورتی که آسیب و صدماتی منجر به نقص عضو و زوال منافع گردد، میزان دیه زن نصف دیه مرد محاسبه می‌شود.
با این حال گفتنی است تامین تفاوت دیه زن و مرد مطابق ماده ۵۵۱ مجازات اسلامی در کلیه جرایم بر عهده صندوق تامین خسارت‌های بدنی است، مانند شرایطی که جهت آسیب وارده، ارش پرداخت شده یا صدمه از نوع جراحات منتهی به زوال منافع یا نقص عضو نمی‌گردد که در این صورت که تفاوتی میان زن و مرد نیست و دیه و ارش زن حتی در صورتی که بیش از ثلث باشد، نصف نخواهد شد و با دیه مرد مساوی است.
از طرف دیگر، مطابق قانون در تمامی خسارات وارده بر شخص ثالث که از طریق حوادث رانندگی ایجاد و دیه توسط شرکت‌های بیمه پرداخت می‌شود، هیچ تفاوتی میان زن و مرد نبوده و هر دو جنس از دیه کامل برخوردار خواهند شد.
در بعضی موارد و برای برخی از صدمات، دیه ای در قانون مجازات اسلامی پیش بینی نشده است. به همین دلیل در هنگام بروز چنین مواردی دادگاه مطابق گواهی پزشکی قانونی و براساس تشخیص خود، مبلغی را به عنوان ارش اعلام کرده که فرد خاطی موظف به پرداخت آن می‌شود.
بنابراین، می توان گفت به آن بخش از خسارت وارد شده به اعضای بدن که میزان آن در قانون شرع تعیین نشده باشد ارش گفته می‌شود. ارش براساس موارد زیر تعیین می‌شود:
نوع و کیفیت آسیب وارد‌شده بر فرد
با در نظر گرفتن دیه
نظر کارشناس
حارصه: خراش پوست بدون اینکه خون جاری شود. (یک صدم دیه کامل)
دامیه: جراحت سطحی که باعث بریدگی گوشت شود و همراه خون کم یا زیاد باشد. (دو صدم دیه کامل)
متلاحمه: جراحتی که موجب بریدگی عمیق گوشت شود ولی به پوست نازک روی استخوان نرسد. (سه صدم دیه کامل)
سمحاق: جراحتی که به پوست نازک روی استخوان برسد. (چهار صدم دیه کامل)
موضحه: جراحتی که پوست نازک روی استخوان را کنار بزند و استخوان نمایان شود. (پنج صدم دیه کامل)
هاشمه: جنایتی که موجب شکستگی استخوان شود گرچه جراحتی را ایجاد نکند. (ده صدم دیه کامل)
مُنَقَّله: جنایتی که درمان آن جز با جابه جا کردن استخوان میسر نباشد. (پانزده صدم دیه کامل)
مأمومه: جراحتی که به کیسه مغز برسد. (یک سوم دیه کامل)
دامغه: صدمه یا جراحتی که کیسه مغز را پاره کند، که علاوه بر دیه شکستگی سر، موجب ارش پاره شدن کیسه مغز نیز می باشد.
در این زمینه باید گفت جراحات وارد شده به بدن به اندازه نصف جراحات وارد شده به سر و صورت دیه تعلق می‌گیرد. میزان دیات جراحات بدن به شرح زیر می باشد:
حارصه: خراش پوست بدون اینکه خون جاری شود. (0.5 صدم دیه کامل)
دامیه: جراحت سطحی که باعث بریدگی گوشت شود و همراه خون کم یا زیاد باشد. (یک صدم دیه کامل)
متلاحمه: جراحتی که موجب بریدگی عمیق گوشت شود ولی به پوست نازک روی استخوان نرسد. (1.5 صدم دیه کامل)
سمحاق: جراحتی که به پوست نازک روی استخوان برسد. (دو صدم دیه کامل)
وکیل خانواده نیاوران وکیل خانواده نیاوران : همانطور که واضح است دعاوی خانوادگی از مهمترین…
وکیل خانواده شمال تهران وکیل خانواده شمال تهران : امروزه بسیاری از وکلای خانواده متخصص…
وکیل خانواده یزد وکیل خانواده یزد : همواره در نظر داشته باشید که هر چقدر…
وکیل خانواده همدان وکیل خانواده همدان : وکیل خانواده همدان شخصی است که پس از…
وکیل خانواده تبریز وکیل خانواده تبریز : بهترین وکیل خانواده تبریز، شخصی است که با…
وکیل خانواده شیراز وکیل خانواده شیراز : بهترین وکیل خانواده شیراز فردی است که قادر…