خیار عیب به چه معناست؟ نحوه استفاده در کالای معیوب

خیار عیب در کالای معیوب

خیار فسخ اصطلاحی رایج در فقه و حقوق می باشد که به حق و اختیار فسخ یک‌ طرفه قرارداد ‌مربوط می شود. به دلیل اهمیت این موضوع در قانون مدنی به انواع خیار فسخ اشاره شده و موارد کاربرد آن به صراحت مشخص شده است.

ممکن است افرادی جنس یا کالایی را خریداری کرده و بعد از خرید آن متوجه شوند که کالای مربوطه دارای عیب و نقص است؛ در این موارد قانونگذار این حق را برای خریدار تعیین کرده است که کالای معیوب را مرجوع کرده و مبلغ پرداختی را باز پس گیرد. در اصطلاح به این حق در نظر گرفته برای خریدار، خیار عیب گفته ‌می‌شود.

به بیان دیگر خیار عیب شرایط بر هم زدن قرارداد برای خریدار و به منظور وجود نقص و عیب در کالای مورد معامله را فراهم می کند.

در این مقاله سعی شده است تا با معرفی خیار عیب و موارد کاربرد آن، به کلیه سوالات شما پیرامون این موضوع پاسخ دهیم.

خیار عیب چه کاربردی دارد؟

زمانی که کالای خریداری شده دارای عیب و نقص باشد، شخص خریدار حق دارد قرارداد را به هم بزند و یا مال مورد معامله را با همه شرایط همچون وجود عیب و نقص در آن، قبول کرده و ما به التفاوت قیمت جنس سالم و معیوب که اصطلاحا به آن اَرش می گویند را، از فروشنده دریافت کند.

موضوع مهم دیگر در مورد خیار عیب، مساله تنوع و شرایط خیار عیب ‌می‌باشد. به همین منظور مطابق با نظر قانون گذار، تشخیص خیار عیب با توجه به عرف و قوانین رایج انجام گرفته است. با استناد به همین مساله، خیار عیب ‌در مواقع مختلف می تواند تشخیص‌های متفاوتی را به همراه داشته باشد.

چه زمانی می توان از خیار عیب استفاده کرد؟

خیار عیب همچون اکثر خیارها می بایست فوری باشد. براساس ماده ۴۳۵ قانون مدنی خیار عیب بعد از آگاه شدن به آن فوری است. به اعتقاد برخی دیگر درخواست ارش نیز فوری است.

توجه داشته باشید، مسئولیت پرداخت خسارت ناشی از عیب به خیار عیب بستگی ندارد و با کوتاهی خریدار فورا از بین نخواهد رفت.

پذیرش خیار عیب چه شرایطی دارد؟

اکنون که با مفهوم خیار عیب آشنا شدیم بهتر است تا اطلاعاتی در زمینه شرایط قانونی تحقق خیار عیب نیز ارائه شود.

به منظور فراهم شدن حق فسخ قرارداد و معامله با استفاده از خیار عیب می بایست دو شرط مهم در کالای مورد معامله وجود داشته باشد. در ادامه به معرفی این دو شرط پرداخته ایم.

• نقص و عیب کالا می بایستی پنهان و غیرقابل تشخیص باشد. به این معنا که مشتری یا خریدار در هنگام خرید محصول، درباره وجود عیب کالا آگاهی و علم لازم را دارا نباشد. این مساله ‌می‌‌تواند به دلیل پنهان و مخفی بودن نقص موجود باشد و یا اینکه عیب مشخص باشد، اما خریدار نسبت به عیب موجود آگاهی و شناخت کافی نداشته باشد.

به بیان دیگر خریدار ملتفت مشکل موجود در کالای مورد معامله نشده باشد. در این مواقع خریدار از اختیار به هم زدن قرارداد به استناد خیار عیب برخوردار خواهد شد. بنابراین حق دارد معامله را فسخ و مبلغ پرداختی را باز پس گیرد.

• معیوب بودن مبیع در حین معامله، شرط اساسی دیگری در خصوص پذیرش خیار عیب برای خریدار است. به این معنا که عیب مربوطه در هنگام عقد قرارداد در کالای مورد معامله وجود داشته باشد و این مساله، پس از خریدار کالا به وجود نیامده باشد.

خیار عیب در عرف به چه معناست؟

بسیاری از افراد گمان می کنند هنگامی که کالایی را خریداری می کنند و پس از آن متوجه عیب و نقصی در آن کالا شوند، دیگر نمی توانند کاری کنند.

اما در چنین مواقعی مطابق با قانون مدنی خیار عیب قابل استفاده است. بر اساس این اختیار خریدار اجازه دارد معامله را به هم بزند و یا مابه التفاوت آن را از فروشنده دریافت کند.

بنابراین زمانی که کالای فروخته شده معیوب باشد، خریدار خیار دارد، یعنی مجاز است، معامله را فسخ یا آن را قبول کند و ارش دریافت کند.

هنگامی که شخصی کالایی را از دیگری خریداری کند و پس از خرید متوجه عیب در مبیع می شود، در این شرایط مجاز است معامله را فسخ کند و کالا را به فروشنده بازگرداند و یا مابه التفاوت مبیع سالم و معیوب را از فروشنده طلب کند.

ارش از نظر فقهی و قانونی

نکته حقوقی دیگری در رابطه با خیار عیب حقی است که برای خریدار در نظر گرفته شده است. این شخص در صورت فراهم بودن شروط خیار عیب، می تواند معامله را قبول کرده و ما به التفاوت کالای معیوب با کالای سالم را از فروشنده درخواست کند.

به این معنا که با این کار خریدار مبلغ پایین‌تری را مطابق با نقص موجود در کالای خریداری شده پرداخت می کند؛ بنابراین به اختلاف قیمت جنس معیوب و سالم که خریدار درخواست می کند، ارش عیب می گویند.

ارش در معنای حقوقی مقدار مالی است که برای پرداخت خسارت مالی یا جسمی ‌که در دین برای آن مقداری مشخص نشده، به خسارت دیده پرداخت ‌می شود. این مفهوم در موارد مربوط به تجارت و دیه گرفتن نیز کاربرد دارد.

مواد قانونی برای نحوه تعیین ارش

مطابق با ماده 422 قانون مدنی: چنانچه پس از معامله مشخص شود که مبیع‌، معیوب است، خریدار ‌مختار است در قبول مبیع معیوب با دریافت ارش و یا فسخ معامله‌.

• اختیار خریدار تنها در صورتی است که مبیع موجود و سالم و تحت مالکیت خریدار باشد. در غیر این صورت حق فسخ از بین ‌می‌رود و خریدار فقط می تواند ارش بگیرد.
• چنانچه خیار عیب از بین برود، حق دریافت ارش نیز از بین ‌می‌رود. به دلیل اینکه خیار عیب شامل هر دو اختیار ‌می‌شود.
• دریافت ارش از قواعد عمو‌می به حساب می آید. بنابراین نباید آن را مخصوص بیع در نظر گرفت. اگرچه به طور معمول در بیع کاربرد ‌دارد.

براساس نص صریح ماده 427 قانون مدنی در روش تعیین ارش: ارزش واقعی مبیع در زمان بی عیبی و قیمت واقعی آن در زمان معیوبی، بوسیله  تعیین می شود.

در صورتی که ارزش کالا هنگامی که سالم است با مبلغی که در زمان بیع بین طرفین قرارداد تعیین شده است برابر باشد، تفاوت بین این دو مبلغ ‌مقدار ارش خواهد بود.

چنانچه قیمت مبیع در زمان بی عیبی کمتر یا زیادتر از ثمن معامله باشد، نسبت بین قیمت مبیع در زمان معیوبی و قیمت آن در زمان بی عیبی مشخص شده و‌ بایع می بایست از ثمن مشخص شده به همان نسبت نگه داشته و مابقی را به عنوان ارش به مشتری پرداخت کند.

در چه مواردی خیار عیب کاربردی ندارد؟

مطابق با ماده 429 قانون مدنی در موارد زیر خریدار نمی تواند با استفاده از خیار عیب معامله را فسخ کند و تنها می تواند ارش بگیرد.

• اگر مبیع نزد مشتری یا در انتقال آن به غیر، از بین برود.
• اگر تغییری در مبیع به وجود آید. اعم از اینکه تغییر به فعل خریدار باشد یا خیر.

• چنانچه پس از قبض کالا عیب دیگری در آن ایجاد شود. مگر اینکه در هنگام خیار مختص خریدار به وجود آمده باشد. که در این صورت مانع از فسخ و رد نمی باشد.

صلاحیت محاکم در خیار عیب

با استناد به ماده ۲۳ قانون آئین دادرسی مدنی، دادگاه صالح به منظور طرح دعوی فسخ برای خیار عیب ۱- محل اقامت خوانده ۲- محل انعقاد قرارداد یا عقد ۳- محل انجام قرارداد را در نظر گرفته است.

به دلیل پیچیدگی های موجود در خیارات به ویژه خیار عیب حتما با یک وکیل قرارداد مشورت نمایید.

مدارک مورد نیاز برای خیار عیب

• قرارداد خرید یا فروش
• گزارش تأمین دلیل کارشناس رسمی دادگستری یا درخواست جلب نظر کارشناسی
• اظهارنامه اعلام فسخ (در صورت عدم تمایل به دریافت ارش)
• مدارک و رسید قبوض تحویل کالا

منظور از عیب در خیار عیب چیست؟

سوالی که ممکن است در اینجا مطرح شود، این است که منظور از عیب و نقص چیست؟ در واقع به چه مشکلی عیب گفته می‌شود؟

در پاسخ به این سوال می توان گفت، عیب عبارت است از حالتی که در مورد معامله ای برخلاف وضعیت معمول و در حالت سلامت آن است. بر اساس ماده ۴۲۶ قانون مدنی، آگاهی از این نقص مطابق با زمان و مکان و توسط عرف انجام می گیرد.

در جهت معرفی خیار عیب، ذکر این نکته ضروری است که مطابق با ماده ۴۳۷ قانون مدنی از جهت احکام، ثمن شخصی مثل مبیع شخصی است. به این معنا که اگر ثمن دارای عیب و نقص باشد، کلیه احکام مربوط به خیار عیب برای فروشنده وجود دارد.

نتیجه گیری

همانطور که در این مقاله اشاره شد، خیار یک حق مالی است و به معنای اختیار و حق فسخ عقود لازم از طرف شخص صاحب خیار است. به این شخص در اصطلاح حقوقی ذوالخیار می گویند.

خیار نیز مانند هر حق دیگری قابلیت اسقاط و انتقال و صلح دارد و اساسی ترین و مهم‌ترین کاربرد آنها، انحلال عقد می باشد.

خیار عیب نیز پس از عقد قرارداد، این امکان را برای خریدار فراهم کرده است که در صورت وجود نقص در کالا حق باز پس دادن آن یا دریافت ارش را داشته باشد.

کارشناسان گروه وکلای عدل ایرانیان نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی سوالات شما عزیزان پیرامون خیار عیب ​پاسخ داده و تا رسیدن به نتیجه مطلوب شما را همراهی کنند.