محجوریت و اقسام آن

قانون گذار برای رعایت حقوق افراد در اعمال حقوقی شرایطی را وضع کرده است که اشخاص باید برای نفوذ عملیات حقوقی خود واجد آن باشند. در واقع هدف قانونگذار این است که افرادی که صلاحیت و توان رو به رو شدن با عواقب تصمیمات حقوقی خود را طبق قانون ندارند، محدودیت های مشخصی داشته باشند. این مبحث در حقوق تحت عنوان حجر شناخته می شود و ما در اینجا محجوریت و اقسام آن را بررسی می کنیم.

حجر به معنی منع کردن و بازداشتن است و در اصطلاح حقوقی به معنی این است که فرد اهلیت ندارد البته اهلیت مدنظر در اینجا  اهلیت استیفاست و نه اهلیت تمتع یعنی اگرچه فرد می تواند حقی را داشته باشد اما در مرحله اجرا از انجام آن محجور است.

حجر را در یک تقسیم بندی کلی می توان به حجر عام و حجر خاص تقسیم کرد.

حجر عام: یعنی شخص به طور کلی و در همه موارد از انجام اعمال حقوقی منع شده است مثل جنون 

حجر خاص: یعنی شخص در برخی از موارد از انجام اعمال حقوقی منع شده است مثل سفیه.

اقسام حجر

اسباب حجر یعنی آنچه که موجب می شود فرد از انجام برخی از عملیات حقوقی منع شود که در قانون به سه دسته صغر، جنون و سفه تقسیم شده است. به افرادی که هر یک از این سه ویژگی را داشته باشند محجور گفته می شود.

• الف- سفه: طبق ماده 1208 قانون مدنی سفیه یا غیررشید به کسی گفته می شود که ” تصرفات او در اموال و حقوق مالی خود عقلایی نباشد.” سفیه در مقابل رشید قرار می گیرد؛ رشید به کسی گفته می شود که توانایی اداره اموال خود را دارد و سفیه به کسی گفته می شود که این توانایی را ندارد. پس با توجه به این ماده سفه تنها در امور مالی مطرح می شود و نه در امور غیرمالی به عبارت بهتر سفیه می تواند در امور غیرمالی خود مانند نکاح هرگونه تصمیمی بگیرد و از این بابت مانند افراد عادی خواهد بود اما در امور غیرمالی فعالیت های سفیه اصولا غیرنافذ است و باید به تایید ولی یا قیم او برسد. با این وجود در معاملاتی که کاملا به نفع سفیه باشند مثل تملکات بلاعوض و قبول هبه اعمال سفیه صحیح خواهد بود.
• ب- جنون: مجنون به کسی گفته می شود که از لحاظ عقلی اختلال داشته باشد البته به بیماران روانی مجنون گفته نمی شود و این موضوع که یک فرد مجنون است باید در دادگاه توسط کارشناسان احراز شود. طبق ماده 1211 قانون مدنی ” جنون به هر درجه که باشد موجب حجر است” یعنی اینکه فرد محجور باشد کافی است و درجه آن اهمیتی ندارد.

جنون به دو دسته جنون ادواری و جنون دائمی تقسیم می شود. جنون ادواری یعنی فرد دوره ای در حالت جنون است و دوره ای در حالت بهبود برخلاف جنون دائمی که فرد همیشه در حالت جنون است. مطابق ماده 1213 قانون مدنی ” مجنون دائمی مطلقاً و مجنون ادواری در حال جنون نمی تواند هیچ تصرفی در اموال و حقوق مالی خود بنماید ولو با اجازه ولی یا قیم خود لکن اعمال حقوقی که مجنون ادواری در حال افاقه می نماید نافذ است مشروط بر اینکه افاقه او مسلم باشد.” با توجه به این ماده فردی که مبتلا به جنون دائمی است به طور کلی و فردی که مبتلا به جنون ادواری است در حالت جنون حق انجام عملیات حقوقی ندارد حتی اگر آن عمل به نفع او باشد. اما مجنون ادواری در حالت افاقه می تواند اعمال حقوقی انجام دهد و این اعمال نافذ خواهد بود.

در صورتی که تردید داشته باشیم فرد که مبتلا به جنون ادواری است در حالت افاقه عمل حقوقی انجام داده است یا در حالت جنون اصل بر این است که فرد مجنون بوده است و کسی که مدعی حالت افاقه است باید آن را ثابت نماید.

• ج- صغر: صغیر به فردی گفته می شود که به سن بلوغ نرسیده باشد در قانون مدنی صغیر به دو دسته صغیر ممیز و صغیر غیرممیز تقسیم می شود. صغیر ممیز شخصی است که به سن بلوغ نرسیده اما تا حدی قوه تشخیص خوب از بد و زیان از سود را دارد از این رو قانون به او اجازه انجام برخی از اعمال حقوقی را داده اما در مقابل صغیر غیرممیز به شخص نابالغی گفته می شود که قدرت تشخیص سود و زیان را ندارد.

در صورتی که شک داشته باشیم صغیری ممیز است یا غیرممیز اصل بر عدم تمیز می باشد یعنی اصل بر این است که صغیر غیرممیز است مگر خلاف آن را بتوان اثبات نمود.

اعمال حقوقی صغیر ممیز را می توان در سه دسته جا داد، اول اعمال صرفا نافع که توسط صغیر انجام شود مثل قبول وقف که صحیح است، دوم اعملی که احتمال سود و زیان در آنها وجود دارد که باید به اذن ولی برسد و غیرنافذ است و سوم اعمالی که به ضرر صغیر باشد مانند هبه دادن که اصولا باطل است.

در مقابل اعمال حقوقی صغیر غیر ممیز همیشه باطل است.

در این مقاله با محجوریت و اقسام آن آشنا شدیم. در صورت نیاز به مشاروه تلفنی با شماره 02147783 به صورت رایگان تماس حاصل فرمایید.