دادرسی چیست؟

دادرسی چیست؟

به طورکلی دادرسی دارای دو معنای عام و خاص است. دادرسی در معنای عام به رشته‌ای از حقوق اشاره دارد که قواعد مرتبط با تشکیلات قضایی، صلاحیت دستگاه‌های قضایی، مقررات رسیدگی به دعاوی و شیوه اجرای تصمیمات دادگاه‌ها و مواردی از این دست را مورد پیگیری و بررسی قرار می‌دهد.

دادرسی در معنای خاص نیز که در این مقاله به تفصیل در مورد آن توضیح می دهیم، به مجموعه اقدامات و عملیاتی مربوط می شود که به منظور یافتن راه حل حقوقی حل یک موضوع مورد استفاده قرار می گیرد. به دلیل اهمیت پاسخ به سوال دادرسی چیست؟ در مقاله پیش رو قصد داریم تا ضمن معرفی انواع جلسات دادرسی به مفاهیمی همچون اطاله دادرسی پرداخته و اطلاعات جامعی را در اختیار شما قرار دهیم.

قوانین و مقررات مربوط به دادرسی چیست؟

قوانین و مقررات بسیاری برای نحوه رسیدگی به یک دعوی یا همان آیین دادرسی پیش بینی شده است. برای مثال در اصل ۳۲ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اینگونه آمده است که:

“حق دستگیری هیچکس وجود ندارد، مگر به حکم و ترتیبی که قانون تعیین کرده است. در صورت بازداشت نیز، موضوع اتهام می بایست با ذکر دلیل بلافاصله و کتبا به متهم اطلاع رسانی و تفهیم گردد و حداکثر طی مدت بیست و چهار ساعت، پرونده مقدماتی به مراجع صالحه قضایی ارجاع شده و مقدمات محاکمه، در اولین فرصت فراهم شود. متخلف از این اصول براساس قانون مجازات خواهد شد.”

علاوه بر قانون فوق در اصل ۳۴ قانون اساسی نیز حکم شده است که: “دادخواهی حق مسلم هر فرد است و هرکس می‌تواند جهت دادخواهی به دادگاه‌های صالح مراجعه نماید. کلیه افراد حق دارند دادگاه‌های اینچنینی را در دسترس داشته باشند و هیچ‌کسی را نمی‌توان از دادگاهی که بر اساس قانون حق مراجعه به آن را دارد منع نمود.”

در اصل ۳۶ همین قانون نیز تاکید شده است: ” حکم به مجازات و اجرای آن فقط می بایست از طریق دادگاه صالح و براساس قانون باشد”.

بجز قانون اساسی، در قوانین عادی کشور نیز قوانین و مقررات بسیاری پیرامون دادرسی درنظر گرفته شده است. همچنین قانونی با نام آیین دادرسی کیفری و مدنی وجود دارد که در آن پیرامون شیوه دادرسی به یک دعوی حقوقی و کیفری به تفصیل توضیح داده شده است. طبق نظر وکلا و کارشناسان حقوقی، یکی از عواملی که اطاله دادرسی را به همراه دارد، عدم رعایت و بی توجهی به همین قوانین مرتبط با دادرسی و تشریفات مربوط به آن است. با این وجود در نظر داشته باشید، در شرایطی نیز دلیل طولانی شدن روند یک دادرسی می‌تواند به عوامل بیرونی و یا تشکیلات قضایی ارتباط داشته باشد.

اطاله دادرسی چیست؟

در پاسخ به سوال اطاله دادرسی چیست؟ می توان این چنین گفت: در شرایطی که دادرسی و رسیدگی به یک پرونده بنابر دلایلی به صورت غیرمعمول طولانی و زمانبر می‌شود، در حقیقت اطاله دادرسی صورت گرفته است.

در قانون نیز مواردی در نظر گرفته شده است که چنانچه مدت دادرسی موضوعی از مدت در نظر گرفته شده در قانون بیشتر شود، در مورد آن پرونده اطاله ادرسی اتفاق افتاده است. با این وجود، در بعضی موارد نیز قانون‌گذار میزان رسیدگی به پرونده را در اختیار قاضی قرار می دهد. اما چنانچه روند رسیدگی به آن پرونده به شکل غیرمعمولی طول بکشد، همچنان مشمول اطاله دادرسی خواهد شد. توجه داشته باشید، در هر صورت به منظور دادرسی و مدت زمان دادرسی استانداردی در قانون پیش بینی نشده است. اما خود دادگاه‌های حقوقی می‌توانند تا حدودی این استاندارد را تعریف و اعمال نمایند.

اطاله دادرسی و جرایم کم اهمیت 

چیزی که باعث نارضایتی مردم از اطاله دادرسی و زمانبر بودن روند رسیدگی به پرونده  هاست این است که به طور معمول در موضوعات حقوقی، اختلافات ایجاد شده به سبب این است که حقی از کسی ضایع شده است. به همین خاطر شخص متضرر دوست دارد هرچه سریعتر خسارت وارد شده به وی جبران شود و ظلم و اجحافی که در حق او صورت گرفته مورد پیگیری قرار گیرد.

با این وجود، قانون‌گذار در تلاش است تا برای این موضوع راهکاری پیدا کند. به همین خاطر در قانون آیین دادرسی کیفری جدید، تعیین کرد که جرایم کیفری کم اهمیت یا جرایمی که مجازات آن درجه ۷ و ۸ است، در وهله اول نیازی به مطرح شدن در دادسرا ندارد. بلکه می بایست به طور مستقیم در دادگاه کیفری مورد پیگیری قرار گیرند. در حقیقت مرحله دادرسی برای جرایم کم اهمیت و جرایمی که به صدور کیفرخواست نیاز ندارد حذف شده و همین مساله باعث کوتاه تر شدن فرآیند پیگیری این جرایم شده است.

دادرسی چیست و چه زمانی تشکیل می شود؟

هنگامی که پرونده از هر نظر تکمیل شد جهت تعیین وقت رسیدگی نزد قاضی دادگاه ارجاع داده می‎شود و قاضی دستور تعیین وقت می‎دهد. در نظر داشته باشید زمان جلسه رسیدگی توسط قاضی دادگاه تعیین خواهد شد. به همین ترتیب جلسه دادرسی زمانی تشکیل می‎شود که پرونده از هر نظر تکمیل شده باشد و جهت تعیین وقت رسیدگی برای قاضی دادگاه ارسال می‎شود.

انواع جلسات دادرسی شامل چه مواردی است؟

انواع جلسات دادرسی شامل موارد زیر می باشد و در ادامه مقاله به تفصیل توضیح داده شده است.

• جلسه دادرسی عادی یا معمولی
• جلسه دادرسی خارج از نوبت
• جلسه دادرسی فوق العاده
• جلسه دادرسی عادی (معمولی) :

 این جلسه بر اساس زمانی که در دفتر تعیین اوقات دادگاه پیش بینی شده است تعیین خواهد شد و پس از آن به طرفین دعوا و یا وکلای آن ها ابلاغ می‎شود. به همین ترتیب دادرسی عادی در اولین زمانی که دادگاه دارد تعیین خواهد ‎شد.

• جلسه رسیدگی خارج از نوبت :

جلسه دادرسی خارج از نوبت به جلسه ای اشاره دارد که بدون در نظر داشتن ترتیب دفتر تعیین اوقات دادگاه، تعیین شود. بنابراین قانونگذار به سبب فوریتی که بعضی از پرونده ها دارند به دادگاه این اجازه را می دهد که خارج از نوبت عادی به آنها رسیدگی نماید. لذا جلسه خارج از نوبت نزدیک تر از زمانی است که در دفتر تعیین اوقات برای جلسه عادی و معمولی در نظر گرفته شده است. در قوانین دعاوی بسیاری وجود دارد که می بایست خارج از نوبت مورد پیگیری قرار گیرد.

بیشتر بخوانید: اعاده دادرسی چیست و روند قانونی آن به چه صورت است؟

ملاک تشخیص جلسه دادرسی با وقت عادی از وقت خارج از نوبت چیست؟

براساس قانون ملاک و معیار خاصی در این مورد پیش بینی نشده است. اما مطابق با یک قاعده کلی می‎توان گفت که معیار تشخیص وقت عادی از وقت خارج از نوبت عرفی است که قاضی دادگاه زمان جلسه رسیدگی را تعیین و ابلاغ می‎کند. مثلا پرونده ای که مهلت رسیدگی به آن شش ماه در نظر گرفته شده است به صورت  قطعی نمی‎توان گفت نسبت به وقت شش ماهه، چه زمانی خارج از نوبت محسوب می شود. با این وجود قاضی نسبت به تعدد مراجعه افراد در هر روز و ظرفیت دفتر تعیین اوقات و همچنین کیفیت پرونده های ارجاعی، نسبت به تعیین جلسه خارج از نوبت خواهد پرداخت.

 توجه داشته باشید که جلسه خارج از نوبت از وقت عادی نزدیکتر است، اما به معنی نزدیکترین وقت نمی باشد. بر اساس قانون، چنانچه تشکیل نشدن جلسه دادگاه با طرفین دعوا ارتباطی نداشته باشد، حداکثر زمانی که می بایست جهت رسیدگی در نظر گرفته شود دو ماه است. بنابراین تفاوت جلسه عادی با جلسه خارج از نوبت در این  است که وقت جلسه خارج از نوبت بدون در نظر گرفتن نوبت مشخص خواهد شد.

• جلسه دادرسی فوق العاده :

در مواقعی که دادگاه بر اساس قانون در مورد موضوعی وظیفه دارد تا جلسه رسیدگی را تعیین نماید و یا با تشخیص فوریت پرونده ای، زمانی را مشخص نموده و در آن زمان به موضوع جلسه رسیدگی ‌کند به این جلسه، دادرسی فوق العاده گفته می شود. به همین ترتیب دادرسی فوق العاده در شرایطی است که دادگاه بدون در نظر گرفتن وقت قبلی به موضوع پرونده رسیدگی کرده و در این جلسه بدون حضور طرفین دعوا، به پرونده رسیدگی نماید و یا رأی آن را صادر کند.

چه پرونده هایی در جلسه دادرسی فوق العاده مورد پیگیری قرار می‎گیرد؟

در بعضی از موارد که دادگاه مجاز می باشد خارج از وقت رسیدگی، تصمیم‌گیری کرده و نسبت به تشکیل جلسه رسیدگی فوق‎العاده اقدام نماید می توان به موارد زیر اشاره نمود.

• هنگامی که خواهان دادخواست خود را باز پس گیرد.
• طرفین دعوا موضوع اختلاف خود را با سازش برطرف کرده و برای تنظیم گزارش اصلاحی درخواست نمایند.
• یکی از طرفین دعوا فوت کند.
• در صورت دستور صدور اجراییه
• اگر قاضی دستور انجام تأمین دلیل بدهد.

نتیجه گیری

در پایان مقاله ممکن است این سوال برای افراد پیش بیاید که لزوم استفاده از وکیل برای عدم مواجهه با اطاله دادرسی چیست؟ در پاسخ می توان گفت که افراد تا هنگامی که اطلاعات جامع حقوقی ندارند نمی‌توانند کلیه مسائل حقوقی خود را به تنهایی حل و فصل نمایند. لذا در این مسیر به افرادی نیاز است که دارای علم حقوق بوده و نسبت به کلیه این به قوانین و مقررات آشنایی و تسلط کافی داشته باشند.

گروه وکلای عدل ایرانیان نیز آماده است تا به کلیه سوالات شما پیرامون جلسات دادرسی و انواع آن پاسخ داده و تا رسیدن به نتیجه مطلوب شما را همراهی نماید.