خیارات در حقوق

وقتی یک قرارداد می بندیم اصطلاح “خیارات” ممکن است توجه ما را جلب کند و ندانیم که معنی و کاربرد آن چیست. خیار در حقوق به معنی حقی است که قانون به یکی یا دو طرف قرارداد داده است تا بتوانند عقد را بر هم بزنند. مبنای اصلی این عقد جلوگیری از ضرر و زیانی است که ممکن است به واسطه انعقاد یک قرارداد به دیگری وارد شود و به همین دلیل در حقوق انواع مختلفی دارد که هر کدام در شرایطی اجازه فسخ معامله را می دهد.

خیارات یعنی چه ؟

عقود و قرارداد به طور کلی به دو دسته جایز و لازم تقسیم می شوند. عقد جایز عقدی است که هر کدام از طرفین قرارداد هر زمان که بخواهد مجاز است آن را فسخ کند اما عقد لازم عقدی است که قابل فسخ نیست و طرفین نسبت به آن پایبند و ملزم هستند مگر شرایط فسخ وجود داشته باشد.

یکی از شرایط فسخ عقد لازم، وجود خیارات است. بنابراین خیارات مخصوص عقود لازمی مثل قرارداد خرید و فروش، اجاره و … هستند.

طبق قانون در هر قرارداد لازمی اگر شرایط قانونی باشد می توان به استناد خیارات قرارداد را فسخ کرد مثلا اگر در قرارداد خرید و فروشی شرایط خیار تاخیر ثمن وجود داشته باشد فروشنده می تواند قرارداد را فسخ کند با وجود اینکه قرارداد خرید و فروش یک عقد لازم است.

انواع خیارات در قانون مدنی

خیارات یا همان حق بر هم زدن معامله در قانون مدنی شمرده شده است و هر کدام قواعد مخصوص به خود را دارد. طبق ماده 396 قانون مدنی انواع آن از قرار زیر است:

• خیار مجلس
• خیار حیوان
• خیار شرط
• خیار تاخیر ثمن
• خیار عیب
• خیار تدلیس
• خیار رویت و تخلف از وصف
• خیار غبن
• خیار تبعض صفقه
• خیار تخلف شرط

البته طبق ماده 363و 380 قانون مدنی خیار تفلیس و طبق ماده 239 و 260 خیار تعذر تسلیم هم وجود دارد که باید به موارد بالا اضافه شود اگرچه در ماده 396 به آنها اشاره نشده است.

خیارات مختص عقد بیع

برخی از خیاراتی که در بالا نام برده شد صرفا و فقط در عقد بیع یا همان قرارداد خرید و فروش کاربرد دارند و در سایر قراردادها به کار نمی روند.

خیارات مخصوص عقد بیع از قرار زیر است: خیار مجلس، خیار حیوان و خیار تاخیر ثمن

الباقی خیارات در همه عقود چه عقد بیع و چه عقد لازم دیگری به طور مشترک کاربرد دارند.

قراردادهایی که خیارات در آنها راه ندارد!

برخی از قراردادها به علت ماهیتی که دارند حتی با وجود خیارات هم قابل فسخ نیستند مثل عقد وقف و اقاله.

یعنی در صورتی که قرارداد وقفی منعقد شود و تمام شرایط یک خیار وجود داشته باشد باز هم امکان فسخ عقد وقف نخواهد بود و هر شرطی خلاف این موضوع باطل است.

اصلاح اسقاط خیارات در قراردادها یعنی چه؟

اسقاط یعنی ساقط کردن و از بین بردن .

مواردی که در بالا به آنها اشاره کردیم حق مالی هستند یعنی دارای همه ویژگی های هستند که حقوق مالی از آن برخوردارند از این رو مانند همه این حقوق قابل اسقاط هستند و طرفین قرارداد می توانند توافق کنند که حتی در صورت شرایط اعمال این موارد حق استفاده از آن را ندارند. که به اصطلاح به آن ” اسقاط کافه خیارات ” گفته می شود یعنی در قرارداد شرط شود که به هیچ وجه امکان فسخ یک جانبه قرارداد وجود ندارد که حالت شدیدتر آن ” اسقاط کافیه خیارات ولو خیار غبن فاحش ” است.

 غبن یعنی گول خوردن و در حقوق یعنی بهم خوردن معامله به خاطر عدم رعایت تعادل ارزش اقتصادی اموال مورد معامله. بعنوان مثال فروختن یک خانه 50 متری که ارزش آن 100 میلیون است به بهای 1 میلیارد.

در صورتی که در قرارداد شرط “اسقاط کافیه خیارات ولو خیار غبن فاحش” استفاده شود این به این معنی است که طرفین قرارداد می پذیرند حتی در صورتی که به طور فاحش و واضح فریب خورده اند و بهای غیر واقعی برای مالی پراخت کرده اند باز هم نمی توانند قرارداد را فسخ کنند بنابراین در پذیرش این دسته از شروط باید دقت کنید.

همیشه برای بستن قرارداد بهتر است که با وکیل مشورت کنید و حتی اجازه دهید که وکیل حقوقی برای شما قرارداد بنویسد تا مشکلات قراردادی نداشته باشید ، در شرایط کرونا می توانید قراردادها را به صورت آنلاین از وکیل آنلاین گروه وکلای عدل ایرانیان درخواست کنید.