قانون گذار برای سهولت رسیدگی به یک پرونده، دادگاه صلاحیت دار و طریق برخورد با جرم را مشخص کرده است. اولین مرحله برای رسیدگی به اغلب جرایم مراجعه به دادسرا و ثبت شکایت است، دادسرا محلی است که تحقیقات مقدماتی یعنی کشف جرم، شناسایی متهم، حفظ آلات و ادوات جرم و جمع آوری دلیل برای اثبات جرم را بر عهده دارد.
این وظیفه علی الاصول با دادستان و بازپرس است که در این راه دادیاران و ضابطان دادگستری نیز همکاری های لازم را به دستور مقامات مافوق انجام می دهند.
بنابراین روال عادی این است که یک جرم ابتدا در دادسرا رسیدگی می شود و بعد از اثبات و صدور کیفرخواست پرونده به دادگاه خواهد رفت اما در برخی موارد این موضوع استثناء خورده است و به تصریح قانون رسیدگی به پرونده از همان ابتدا در دادگاه صالح صورت خواهد گرفت و مرحله دادسرا طی نخواهد شد.
بنابراین به این پرسش می رسیم که کدام جرایم مستقیما در دادگاه بررسی خواهند شد؟
جرایمی که به طور مستقیم به دادگاه می روند !
برای پاسخ باید به قانون آیین دادرسی کیفری که تعیین کننده تشریفات و قواعد شکلی حاکم بر رسیدگی در دادگاه ها و دادسراها می باشد مراجعه نماییم.
- جرایم درجه 7 و درجه 8 : همانطور که در مقاله دسته بندی درجات جرایم تعزیری گفته شد، جرم تعزیری به 8 درجه تقسیم شده است که درجه 8 کمترین مجازات و درجه 1 بیشترین مجازات تعزیری را در پی دارد. مجازات درجه 8 از قرار حبس تا سه ماه یا جزای نقدی تا ده میلیون ریال و یا شلاق تا ده ضربه خواهد بود و مجازات تعزیری درجه 7 از قرار حبس از نود و یک روز تا شش ماه یا جزای نقدی بیش از ده میلیون ریال تا بیست میلیون ریال یا شلاق از یازده تا سی ضربه یا محرومیت از حقوق اجتماعی تا شش ماه می باشد. در مورد این دو دسته از جرایم تعزیری قانون گذار در ماده 340 قانون آیین دادرسی کیفری مقرر داشته است که :
” جرائم تعزیری درجه هفت و هشت، به طور مستقیم در دادگاه مطرح می شود. در این مورد و سایر مواردی که پرونده به طور مستقیم در دادگاه مطرح می شود، دادگاه پس از انجام تحقیقات به ترتیب زیر اقدام می کند:
- الف- چنانچه دادگاه خود را صالح به رسیدگی نداند، قرار عدم صلاحیت صادر می کند و اگر مورد را از موارد منع یا موقوفی تعقیب بداند، حسب مورد، اتخاذ تصمیم می کند.
- ب – در غیر موارد مذکور در بند (الف)، چنانچه اصحاب دعوی حاضر باشند و درخواست مهلت نکنند، دادگاه با تشکیل جلسه رسمی، مبادرت به رسیدگی می کند. در صورتی که اصحاب دعوی حاضر نباشند یا برای تدارک دفاع یا تقدیم دادخواست ضرر و زیان، درخواست مهلت کنند، دادگاه با اخذ تامین متناسب از متهم، وقت رسیدگی را تعیین و مراتب را به اصحاب دعوی و سایر اشخاصی که باید در دادگاه حاضر شوند، ابلاغ می کند.”
- جرایم منافی عفت: طبق تبصره ماده 306 قانون آیین دادرسی کیفری ” منظور از جرائم منافی عفت در این قانون، جرائم جنسی حدی، همچنین جرائم رابطه نامشروع تعزیری مانند تقبیل و مضاجعه است.” طبق این تبصره جرم منافی عفت جرمی است که شامل تمام جرایم جنسی حدی مثل زنا و لواط و همچنین جرایمی که شامل عنوان حد نیستند مثل بغل کردن، بوسیدن و … می شود. صدر ماده 306 مقرر داشته است که ” به جرائم منافی عفت به‌طور مستقیم، در دادگاه صالح رسیدگی می‌شود.” بنابراین با توجه به اینکه جرم منافی عفت ارتکابی چه درجه ای داشته است به طور مستقیم در دادگاه صلاحیتدار رسیدگی می شود و به دادسرا ارسال نخواهد شد.
- جرایم افراد زیر 15 سال : قانون گذار در قانون آیین دادرسی کیفری برای اطفال و نوجوانان یعنی افراد زیر 18 سال قواعد رسیدگی متفاوت تری نسبت به بزرگسالان وضع نموده است که یکی از این موارد رسیدگی به جرایم افراد زیر 15 سال به طور مستقیم در دادگاه است. طبق تبصره 1 ماده 285 قانون آیین دادرسی کیفری ” تحقیقات مقدماتی تمامی جرائم افراد زیر پانزده سال به طور مستقیم در دادگاه اطفال و نوجوانان به عمل می آید و دادگاه مذکور کلیه وظایفی را که طبق قانون بر عهده ضابطان دادگستری و دادسرا است انجام می دهد.” یعنی طبق این تبصره قانون گذار انجام تحقیقات مقدماتی که اصولا بر عهده دادسرا می باشد را در مورد افراد زیر 15 سال بر عهده دادگاه اطفال و نوجوانان قرار داده است.