چک برگشتی حقوقی و کیفری ، و نکات قانونی که باید درباره آن دانست

یکی از اسناد مالی و تجاری که علی رغم کاربرد فراوانی که در معاملات دارد، می تواند به دلیل عدم آشنایی کامل افراد با نحوه کار کردن با آن و نیز نکات قانونی که باید در رابطه با آن رعایت شود دردسرساز باشد، چک است و مشاوره با وکیل چک می تواند از خیلی از مشکلات چک جلوگیری کرد .

در ادامه ب جزئیات بیشتر در امور چک و مسائل مربوط به آن از جمله چک برگشتی حقوقی و کیفری خواهیم پرداخت.

چک چیست؟

به طور کلی می توان گفت چک نوشته‌ای است که به موجب آن، فرد صادرکننده همه یا بخشی از موجودی خود را که نزد یک بانک قرار دارد به شخص ثالث حواله می‌کند. در معاملات تجاری، چک جایگزین وجه نقد است، اما مانند سفته یا برات وسیله اعتبار نیست و صادرکننده در تاریخ صدور حتماً باید معادل مبلغ چک در بانک مورد نظر دارای موجودی باشد.

چک برگشتی چیست؟

یکی از معضلات رایجی که در معاملات امروزی مطرح می شود موضوع چک برگشتی یا چک بلامحل است. به عبارت دیگر می توان گفت صدور چک و تخلفات و جرائم مرتبط با آن آنقدر فراگیر شده است که افراد کم و بیش با این موضوع در طول زندگی خود مواجه شده اند. از جمله جرایمی که ممکن است در این زمینه رخ داده و منجر به برگشت خوردن چک و عدم وصول آن شود عبارت اند از:

• اگر فرد هنگام صدور چک، معادل مبلغ چک، موجودی نداشته باشد .
• موجباتی فراهم شود که بانک  به جهت عدم تطابق مبلغ به ریال و تومان یا عدد و حروف از پرداخت خودداری کند.
• موجباتی فراهم شود که بانک به جهت عدم تطابق امضا از پرداخت خودداری کند.
• موجباتی را فراهم کند که بانک به جهت عدم تطابق تاریخ به حروف و عدد از پرداخت خودداری کند.
• عمداً تمام یا بخشی از موجودی را از حساب خارج کند.
• صادر کننده چک موجباتی را فراهم کند که بانک به جهت قلم خوردگی مندرجات چک از پرداخت خودداری کند.

چه زمانی می‌توان یک چک را برگشت زد؟

سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که چه زمانی می توان یک چک را برگشت زد؟ در پاسخ به این سوال می توان گفت هرگاه دارنده‌ی چک با یکی از موارد زیر رو به رو شد، می‌تواند چک را برگشت بزند:

•  نبودن وجه نقد در حساب و یا کافی نبودن آن.
•  صدور دستور عدم پرداخت وجه چک از طرف صاحب حساب به بانک.
•  تنظیم چک به صورت نادرست از قبیل: مطابقت نداشتن امضاء، اختلاف در مطالب چک، قلم خوردگی و … .
•  صدور چک از حسابی که مسدود (بسته) است.

چک برگشتی کیفری چیست؟

در صورتی که چک در همان روز صادر شود و فرد به منظور وصول چک به بانک مراجعه کند و برگشت بخورد، چک برگشتی کیفری است.

چک برگشتی حقوقی چیست؟

در صورتی که چکی برای تاریخی غیر از روزی که صادر شده است صادر شده و برگشت بخورد، چک برگشتی حقوقی است. ازجمله چک های حقوقی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. چک ضمان: اگر مبنا و علت صدور چک تضمین معامله یا تعهد صادر شده باشد صادرکننده قابل تعقیب کیفری و مجازات نخواهد بود زیرا این چک حقوقی است.
2. چک سفید امضا: چکی است بدون قید مبلغ، تاریخ و نام دارنده.
3. صدور چک وابسته به شرطی باشد: مثالا خریدار تمام یا قسمتی از مبلغ معامله را به صورت یک فقره چک صادر و در اختیار فروشنده بگذارد و شرط کند که فقط پس از انتقال سند در محضر، طلبکار حق برداشت دارد.
4. اگر دارنده چک برای نقد کردن آن مراجعه نکند: دارنده چک باید تا ۶ ماه از تاریخ صدور چک برای وصول آن به بانک مراجعه کند در غیر این صورت چک حقوقی می‌شود.

نحوه شکایت چک برگشتی کیفری چگونه است؟

مطابق با ماده‌ی ۱۱ قانون صدور چک، مهلت شکایت کیفری علیه صادرکننده‌ چک، دو دوره‌ی شش ماهه است. منظور از این دو دوره، ابتدا حداکثر تا شش ماه پس از تاریخ صدور چک است که دارنده‌ی چک می‌تواند آن را برگشت زده و گواهی عدم پرداخت دریافت کند.

بنابراین مهلت برگشت زدن چک برای شکایت کیفری ۶ماه از تاریخ چک است. پس اگر در این مدت، دارنده‌ی چک آن را به بانک ارائه نداده و مقدمات شکایت را فراهم نکند، این مهلت از بین می‌رود و دیگر قابل تعقیب کیفری نیست.

شش ماه دوم از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت است، بدین منظور که اگر دارنده‌ی چک در مهلت شش ماه پس از تاریخ صدور، چک را به بانک برده و در صورت نبود وجه نقد در حساب، آن را برگشت زده و گواهی عدم پرداخت از طرف بانک صادر شود، از این تاریخ وی نیز شش ماه وقت رسیدگی کیفری در محاکم دادگستری را خواهد داشت؛

ولی اگر دارنده‌ی چک در مهلت‌های یاد شده اقدامی نکند، دیگر امکان شکایت کیفری و محکوم کردن صادرکننده‌ی چک به مجازات‌هایی که در قانون ذکر شده است، وجود ندارد. برای مثال تاریخ صدور چکی ۱۵ اردیبهشت ۹۵ است؛ دارنده‌ی چک برای تعقیب کیفری فقط شش ماه فرصت دارد که چک را برگشت بزند؛ یعنی تا تاریخ ۱۵ آبان ۹۵.

حال اگر در این مدت چک را برگشت زد، می‌تواند تا شش ماه پس از این تاریخ (برگشت زدن چک یا دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک) به مراجع صالح برود و اقامه دعوای کیفری کند؛ اما اگر تا ۱۵ آبان ۹۵ چک را برگشت نزند، دیگر نمی‌تواند تقاضای تعقیب کیفری کند و از مهلت شش ماهه‌ی دوم خود استفاده کند.

در صورتی که دارنده‌ی چک متوجه شود که در حساب صادرکننده به میزان کافی پول وجود ندارد، ابتدا بایستی چک را برگشت زده و سپس گواهی عدم پرداخت را از بانک دریافت نماید. پس از آن دارنده‌ی چک می‌تواند با در دست داشتن شناسنامه و اصل چک برای طرح دعوا به دادسرای محل مراجعه و شکوائیه‌ی خود را به مراجع قضائی تقدیم نماید.

جهت آگاهی از چگونگی طرح شکایت کیفری می‌توانید به مقاله‌ای که در این‌رابطه در وب‌سایت ما قرار گرفته است، مراجعه نمایید.

نحوه شکایت چک برگشتی حقوقی چگونه است؟

در صورتی که چک برگشتی دارای یکی از شرایط زیر باشد می توان دعوای حقوقی آن را مطرح کرد. این شرایط عبارت اند از:

• در صورتی‌که ثابت شود چک سفید امضاء داده شده باشد.
• هرگاه در متن چک، وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی شده باشد.
• چنان‌چه در متن چک قید شده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است.
• هرگاه بدون قید در متن چک ثابت شود که وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی بوده یا چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است.
• در صورتیکه ثابت گردد چک بدون تاریخ صادر شده و یا تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک باشد.
• هرگاه دارنده‌ی چک تا شش ماه از تاریخ صدور چک برای وصول آن به بانک مراجعه نکند و یا ظرف شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت، شکایت خود را مطرح نکند.
• هرگاه شاکی، دارنده‌ی چک نباشد (دارنده‌ی چک کسی است که برای اولین بار چک را به بانک ارائه کرده و گواهی عدم پرداخت به نام او صادر شده باشد).

به این ترتیب در صورتی که چک دارای یکی از این شرایط ذکر شده در بالا باشد دارنده‌ی چک می‌تواند به منظور مطالبه‌ی مبلغ چک، اقدام به تنظیم و تقدیم دادخواست علیه صادرکننده به دادگاه عمومی محل انجام معامله یا اقامتگاه صادرکننده‌ی چک (خوانده) کند. دارنده‌ی چک باید با مراجعه به سایت قوه قضاییه در تهران و شهرستان‌هایی که سامانه الکترونیک قوه قضاییه راه‌اندازی شده است و با مراجعه به دادگاه در حوزه‌ هایی که این سامانه راه‌اندازی نشده است و الصاق تمبر قانونی به آن، مراحل اولیه را تکمیل و طرح دعوا نماید.

البته دارنده‌ چک‌هایی که مبلغ آن‌ها تا ۲۰۰ میلیون ریال است، می‌ بایست همراه با مدارک به واحد ارجاع حل اختلاف واقع در شهر یا استان مربوطه مراجعه کند تا بعد از ارجاع مدارک به شعبه‌ی صالح ( اقامتگاه خوانده)، رسیدگی توسط شعبه‌ی حل اختلاف آغاز شود.

صدور چک بی‌محل چه مجازاتی را در پی دارد؟

مطابق با قانون در صورتی که فردی اقدام به صدور چک بلامحل کند با توجه به مبلغ مندرج در چک با مجازات رو به رو خواهد شد. این مجازات عبارت اند از:

• مبلغ چک کمتر از ۱۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال، حبس تا حداکثر شش‌ ماه
• مبلغ چک بین ۱۰/۰۰۰/۰۰۰الی۵۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال، حبس از شش‌ ماه تا یک سال
• مبلغ چک بیش از۵۰/۰۰۰/۰۰۰ریال، حبس یک تا دو سال ممنوعیت از داشتن دسته چک به مدت دو سال

در پایان ذکر این نکته الزامی است که بسیاری از افراد گاها به دلیل عدم آشنایی با قوانین مرتبط با چک و انواع آن اقدام به صدور و یا دریافت چک می کنند و سپس در این زمینه دچار مشکل می شوند. بنابراین، پیشنهاد می شود به منظور جلوگیری از مشکلات احتمالی پیش از هر اقدامی در این زمینه از مشاوره و تجربیات یک وکیل متخصص چک استفاده شود.

گروه وکلای عدل ایرانیان با سابقه درخشان و پرونده های موفق طی سال های اخیر آماده بررسی پرونده های قضایی و مشاوره های تخصصی در حوزه های مختلف از جمله دعاوی حقوقی می باشد. با اعتماد به وکلای پایه یک دادگستری این موسسه می توانید از استیفای کامل حقوق قانونی خود اطمینان خاطر داشته باشید.

مطالب مرتبط:

• چک موردی چیست ؟
• تامین خواسته مهریه
• تامین خواسته چک
• وکیل چک 
• اعلام مفقودی و گم شدن چک
• سفته و هر آنچه که باید درباره آن دانست
• برات و هر آنچه که باید درباره آن دانست
• شکایت از کارفرما و نکات قانونی که باید درباره آن بدانید
• اوراق تجاری و بهادار و هر آنچه باید درباره آن بدانید